Żelazna kurtyna - pojęcie, historia, znaczenie

Żelazna kurtyna to określenie podziału politycznego, jaki nastąpił w Europie po II wojnie światowej na mocy postanowień konferencji w Jałcie w 1945 roku. Wówczas to bowiem Wielka Trójka (Józef Stalin, Winston Churchill i Franklin Roosevelt) spowodowała, że kraje Europy wschodniej (w tym Polska) utraciły suwerenność i znalazły się pod zwierzchnictwem Związku Radzieckiego. Jednocześnie wschodnia część starego kontynentu została całkowicie odizolowana od reszty świata. Określenia „żelazna kurtyna” (iron curtain) po raz pierwszy użył Winston Churchill w przemówieniu w Fulton z 1946 roku, w którym powiedział, że zapadła ona od Szczecina po Triest.

Dosłownym znakiem wzajemnej izolacji Wschodu i Zachodu stał się mur berliński wzniesiony w 1961 roku. Państwom znajdującym się w radzieckiej strefie wpływów narzucono ustrój komunistyczny, zostały one związane zbrojnym sojuszem – Układem Warszawskim, który był wymierzony w pakt NATO. Obie strony świata znalazły się w stanie „zimnej wojny”, a więc nieustannego wyścigu zbrojeń. Granice państw bloku wschodniego zamknięto, a obywatelom odebrano prawo do swobodnego przemieszczania się. Nikt bez zgody władzy i specjalnego, ograniczonego czasowo paszportu nie mógł wyjechać na Zachód. Ponadto ludzie, którym udało się opuścić kraj, byli często nakłaniania do współpracy z tajnymi służbami i inwigilowani. Nastąpiło całkowite odcięcie od informacji z zagranicy.

W Polsce nad każdym podawanym do publicznej wiadomości komunikatem czuwała Polska Agencja Prasowa, która dbała o odpowiednią ideologiczną obróbkę informacji. Wiele spraw w ogóle nie było podawanych do wiadomości. Stąd tak ważną rolę odgrywało Radio Wolna Europa, które było systematycznie zagłuszane przez władze. Ponadto nastąpił podział na kultury krajowe i emigracyjne. Ci, którzy zdecydowali się zostać za granicą, praktycznie tracili kontakt ze swoimi rodzinami.

Żelazna kurtyna miała również wymiar gospodarczy, państwa komunistyczne nie prowadziły bowiem swobodnej wymiany handlowej z Zachodem (gospodarka centralnie planowana). Żelazna kurtyna istniała do 1989 roku, czyli do momentu przejęcia władzy przez Solidarność w Polsce i upadku muru berlińskiego. Ostatecznym aktem potwierdzającym koniec starego porządku był rozpad Związku Radzieckiego w 1991 roku.