Zimna wojna - przyczyny, przebieg, skutki

Określenie „zimna wojna” oznacza wzajemne relacje pomiędzy Związkiem Radzieckim i krajami Europy Środkowo-Wschodniej a Europą Zachodnią i Stanami Zjednoczonymi w latach 1946 – 1989. Zimna wojna polegała na szeroko rozumianej rywalizacji, wrogości i napięciu pomiędzy tymi dwoma blokami państw. Autorem terminu był amerykański polityk Bernard Baruch.

Początek zimnej wojny miał miejsce w 1946 roku, kiedy Józef Stalin wygłosił przemówienie, które powszechnie odebrano jako zapowiedź dążenia do III wojny światowej pomiędzy krajami o ustroju socjalistycznym a krajami kapitalistycznymi. W konsekwencji zerwano stosunki gospodarcze między Europą wschodnią i Zachodem i rozpoczęto wyścig zbrojeń. Był to zatem oficjalny koniec Wielkiej Koalicji, jaka obowiązywała podczas II wojny światowej. Stalin jawnie deklarował ideę ekspansywnej rewolucji komunistycznej, która powinna objąć cały świat. W tej sytuacji Zachód musiał podjąć działania obronne, zwłaszcza, że komunizm stawał się coraz bardziej popularną ideologią wśród licznych kręgów zachodnich intelektualistów.

Jednym z owoców zimnej wojny było powstanie z jednej strony NATO – militarnego Paktu Północnoatlantyckiego, skupiającego kraje Europy Zachodniej i Stany Zjednoczone (1949), a z drugiej Układu Warszawskiego (1955). W latach 1946 – 1955 obie strony balansowały na granicy realnej możliwości wzniecenia zbrojnego konfliktu z użyciem broni nuklearnej.

Największe natężenie zimnej wojny przypadło na początek lat 50., a jej szczytowym momentem był konflikt koreański (1950 – 1953). Najbardziej niebezpieczny etap tej rywalizacji zakończył się w 1955 roku, kiedy już po śmierci Stalina doszło w Genewie do spotkania przedstawicieli USA, Wielkiej Brytanii, Francji i ZSRR, na którym odwołano deklarację Stalina o nieuniknionym wybuchu III wojny światowej. Wyścig zbrojny i wzajemna rywalizacja o wpływy na świecie trwały jednak nadal. W 1949 roku ZSRR wyprodukował pierwszą broń atomową, a latach 70. doszło do wyrównania poziomu zbrojnego obu bloków.

Szczególnie kryzysowym momentem w przebiegu zimnej wojny po 1955 roku był kryzys kubański w 1962 roku, kiedy to Zawiązek Radziecki na terytorium Kuby rozmieścił rakiety skierowane w USA. Efektem zimnej wojny były również tak zwane „wojny zastępcze”, a więc konflikty zbrojne, w które angażowały się obie strony, a które nie rozgrywały się na ich terytorium, jak np. wojna w Afganistanie w latach 1979 – 1989. Ostateczny koniec zimnej wojny miał miejsce w 1991 roku, wraz z rozpadem Związku Radzieckiego.