Opozycja w PRL - opracowanie ogólne

Kiedy po wejściu w życie postanowień konferencji w Jałcie z 1945 roku Polska znalazła się w radzieckiej strefie wpływów, jednym z podstawowych celów komunistów polskich nadzorowanych przez struktury radzieckie stało się całkowite zniszczenie opozycji. Po pierwsze chodziło tu o walkę z podziemiem, a więc z żołnierzami wywodzącymi się z Armii Krajowej oraz z oddziałami Narodowych Sił Zbrojnych. Do tego celu zostały wyznaczone jednostki MO, a także specjalnie utworzony KBW (Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego).

Po drugie, polityczną opozycją wobec PPR w Polsce powojennej było PSL i PPS. W praktyce chodziło głównie o PSL, które odrodziło się w momencie powrotu do Polski Stanisława Mikołajczyka. Wybory do sejmu, które miały się odbyć w 1947 roku zostały poprzedzone jednak licznymi szykanami i morderstwami działaczy PSL-u, a sam Mikołajczyk musiał zbiec za granicę. Wynik wyborów, zdecydowanie niekorzystny dla PPR został sfałszowany, a w następnie odbył się kongres zjednoczeniowy, na którym powstało PZPR, co oznaczało definitywny koniec opozycji demokratycznej w Polsce.

Czasy stalinizmu uniemożliwiły jakiekolwiek działanie przeciw władzy. Z kolei późniejsze zrywy polskiego społeczeństwa: w czerwcu i październiku 1956 roku, w marcu 1968 roku czy w grudniu 1970 roku również nie przyniosły trwałych struktur opozycyjnych. Oczywiście podejmowano różne inicjatywy działań podziemnych, jednak szybko były one dekonspirowane i karane.

Dopiero w obliczu planowanych przez komunistów zmian w Konstytucji w 1976 roku powstało tajne Polskie Porozumienie Niepodległościowe (PPN), które postawiło sobie za cel dążenie do odzyskania suwerenności przez Polskę i stworzenia systemu demokratycznego. Założycielem tej organizacji był Zdzisław Najder, zaś do jej głównych członków należeli Wojciech Karpiński, Andrzej Kijowski, Jan Olszewski, Jan Józef Szczepański, Jan Zarański.

Z kolei wydarzenia czerwca 1976 roku, czyli brutalne stłumienie protestów pracowników zakładów Ursusa, Radomia i Płocka stało się przyczyną powołania KOR-u (Komitetu Obrony Robotników). Należeli do niego między innymi Jerzy Andrzejewski, Stanisław Barańczak, Adam Michnik, Ludwik Cohn, Jacek Kuroń, Edward Lipiński, Jan Józef Lipski, Antoni Macierewicz, Piotr Naimski, Antoni Pajdak, ksiądz Jan Zieja czy. Bogdan Borusewicz. KOR był pierwszą w Polsce legalnie działającą organizacją niezależną, która początkowo stawiała sobie za cel konkretną pomoc ofiarom wydarzeń 1976 roku – protest przeciwko represjom, pomoc finansową i prawną.

Pierwsze niezależne czasopisma KOR-u, a więc „Komunikat” i „Biuletyn Informacyjny” zapoczątkowały historię II obiegu w Polsce. Władze bardzo mocno zwalczały tę organizację przez różnego rodzaju akcje propagandowe, ale również brutalne napaści. Jeden ze współpracowników KOR-u, Stanisław Pyjas został zamordowany 7 maja 1977 roku w Krakowie przez „nieznanych sprawców”. W 1977 roku KOR przekształcił się w KSS KOR (Komitet Samoobrony Społecznej), który miał już szersze cele, a więc obronę przed wszelkimi rodzajami represji i łamaniem praw obywatelskich.

W tym samym roku powstał Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, założony między innymi przez Leszka Moczulskiego, Andrzeja Czumę, Jana Dworaka, Macieja Grzywaczewskiego.  Miał on na celu działanie na rzecz ratyfikowania przez władzę PRL-u Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka i Obywatela. W 1979 roku Leszek Moczulski założył także KPN (Konfederację Polski Niepodległej), czyli pierwszej niekomunistycznej partii opozycyjnej w Europie wschodniej.

Wreszcie najważniejszym organem opozycji stał się Niezależny Samorządowy Związek Solidarność oficjalnie zarejestrowany przez władze na mocy porozumień sierpniowych zawartych w sierpniu 1980 roku. Na czele Solidarności stanął Lech Wałęsa, a ważniejszymi działaczami byli między innymi Anna Walentynowicz, Andrzej Gwiazda, Ryszard Kalinowski, Zbigniew Bujak, Jan Rulewski, Karol Modzelewski czy Andrzej Celiński. Solidarność doprowadziła do obrad Okrągłego Stołu w 1989 roku i wyborów czerwcowych, które stały się końcem komunizmu w Polsce.