Komunizm w Polsce - opracowanie ogólne

Ustrój komunistyczny w Polsce nie był wynikiem wolnego wyboru obywateli, ale został narzucony siłą przez władze radzieckie, kiedy Polska utraciła suwerenność i znalazła się w strefie wpływów Stalina. Los kraju został praktycznie przesądzony już w 1943 podczas konferencji w Teheranie (w Persji), na której Józef Stalin, Winston Churchill i Franklin Roosevelt za plecami polskiej dyplomacji wytyczyli kształt Europy, jaki miał obowiązywać po II wojnie światowej. Polska wraz z Rumunią, Bułgarią, Węgrami i państwami bałtyckimi miała zostać związana sojuszem ze Związkiem Radzieckim.

W 1944 roku został więc utworzony Tymczasowy Rząd Komunistyczny w Polsce (powstały z przekształcenia PKWN – Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego). Szybkie działania Stalina zaniepokoiły nieco Anglię i Stany Zjednoczone, ale w obliczu wielkich sukcesów armii radzieckiej na froncie (i względnej słabości aliantów), postanowienia dotyczące Polski ostatecznie zostały przeforsowane na konferencji w Jałcie w 1945 roku. Ustalono nowe granice Polski – przesunięte na zachód. Co więcej, przekształcono Tymczasowy Rząd Komunistyczny w Polski Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej i ustalono jego skład. Odebrano więc polskim obywatelom podstawowe prawo do wyboru własnego rządu. Jednocześnie Roosevelt i Churchill zadowolili się obietnicą Stalina, że w Polsce zostaną wkrótce przeprowadzone wolne wybory.

Tymczasem komuniści przejmujący władzę w poszczególnych rejonach kraju dokonywali „oczyszczania” terenu z byłych żołnierzy Armii Krajowej, która została rozwiązana w 1945 roku. Oddziały MO, funkcjonariuszy UB, a następnie również KBW (Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego) pacyfikowały polskie podziemie, dokonując licznych aresztowań. 27 marca 1945 roku 16 przywódców polskiego podziemia (w tym generała Okulickiego) zwabiono podstępem na tajne rokowania z Rosjanami, a następnie aresztowano i wywieziono na Łubiankę. 5 lipca 1945 roku Rząd Jedności Narodowej został uznany oficjalnie za jedyny rząd polski, zaś rząd londyński stracił realne znaczenie. W kolejnych latach komuniści stopniowo przejmowali władzę, wprowadzając cenzurę i posługując się jaskrawą propagandą.

Dwa najważniejsze posunięcia komunistów sprowadzały się do całkowitej likwidacji podziemia i rozprawienia się z opozycją demokratyczną. Jedyną realną partię opozycyjną dla PPR i innych partii komunistycznych był jedynie PSL pod wodzą Stanisława Mikołajczyka. Jednakże do momentu wyborów w 1947 roku komuniści całkowicie rozbili tę partię za pomocą aresztowań, morderstw i zastraszeń. Sam Mikołajczyk musiał uciekać z kraju. Wyniki wyborów zostały sfałszowane.

W 1948 roku miał miejsce kongres zjednoczeniowy „wygranych” partii i utworzono PZPR – Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą, co w praktyce oznaczało przede wszystkim likwidację PPS – jedynej resztki prawdziwej tradycji socjalistycznej. Uchwalono Małą Konstytucję, zatwierdzającą komunizm jako ustrój Polski. Prezydentem został Bolesław Bierut, a rząd miał utworzyć Józef Cyrankiewicz. Od 1947 roku komuniści prowadzili „bitwę o handel”, a więc nacjonalizację własności prywatnej. W 1952 roku uchwalono Konstytucję Polski Rzeczpospolitej Ludowej (to była nowa nazwa kraju). Zlikwidowano też urząd prezydenta, w zamian zaś wprowadzono zasadę wodzostwa – najważniejszą osobą miał być I Sekretarz KC PZPR. Bierut pełnił tę funkcję od 1954 do 1956 roku, czyli do momentu swojej tajemniczej śmierci w Moskwie. Od marca do października 1956 roku jego funkcję pełnił Edward Ochab.

W okresie stalinizmu w kręgach PZPR miała miejsce czystka pod hasłem „odchylenia nacjonalistyczno-prawicowego”, której ofiarą padł między innymi Władysław Gomułka, uwięziony w 1951 roku. Na fali odwilży 1956 roku to właśnie on został nowym I Sekretarzem KC, otrzymując zresztą wielkie poparcie społeczne. Funkcję tę pełnił do grudnia 1970 roku, kiedy w efekcie masakry na Wybrzeżu został odsunięty od władzy. Nowym przywódcą został Edward Gierek. W 1980 roku na krótko na czele partii stanął z kolei Stanisław Kania. Od października 1981 roku do 1989 roku I Sekretarzem był generał Wojciech Jaruzelski. Ostatnim przywódcą PZPR był natomiast Mieczysław Rakowski (lipiec 1989 – styczeń 1990).