Asamblaż (od fr. assemblage – zbieranie) to odmiana kolażu, która polega na stworzeniu artystycznej kompozycji z gotowych przedmiotów. Asamblaż ma formę przestrzenną, a elementy, które się na niego składają, mogą mieć charakter użytkowy lub mogą to być po prostu skrawki materiałów: worków, szmat, papieru czy ubrań.
Źródłem tej formy artystycznej była z pewnością sztuka dadaistów i kubistów, zwłaszcza zaś „ready mades” Marcela Duchampa czy Maxa Ernsta. Pierwsze „asamblaże” (w taki sposób nazwane) tworzył Jean Dubuffet na początku lat 50. XX wieku.
Ten rodzaj twórczości został rozpowszechniony dzięki wystawie w Nowym Jorku w 1961 rok – The Art Of Assamblage – na której pojawiły się między innymi dzieła Duchampa, Willema de Kooninga, Pabla Picassa czy Roberta Motherwella.
Asamblaż to forma artystyczna wyrażająca typowo nowoczesny lub nawet ponowoczesny światopogląd, wedle którego sztuka jest rodzajem kolekcjonerstwa, tworzenia nowej całości z dostępnych przedmiotów czy odpadków cywilizacji. Artysta to zatem ktoś, kto działa na wielkim „śmietniku” kultury i niejako przetwarza jego elementy. Sztuka staje się rodzajem recyklingu, odzyskiwania tego, co zostało zużyte i wyrzucone oraz przetwarzaniem ogranych schematów. Ważną rolę odgrywa tu przetwarzanie motywów kultury masowej: reklamy, kina, erotyki.
Asamblaż opiera się także na artystycznej prowokacji, jego zadaniem jest pobudzenie odbiorcy do intelektualnego wysiłku.
W Polsce asamblaże tworzył Władysław Hasior (np. cykl „Sztandary”, „Chleb”, „Czarny krajobraz I – Dzieciom Zamojszczyzny”). W jego pracach bardzo często powtarzały się motywy mesjańskie: cierpienie i śmierć, które przybierają charakter masowy, nawiązując do doświadczeń wojennych. Często towarzyszą im symbole sakralne, zwłaszcza krzyż – znak męki Chrystusa. Innym ważnym kręgiem tematycznym, do którego odwoływał się artysta, było Podhale i elementy sztuki ludowej.
Można wymienić również Włodzimierza Borowskiego, który nawiązywał do dzieł Marcela Duchampa. Jego „Artony” to dziwaczna kompozycja ze szkła i rurek, która zyskiwała wyrazistość po podłączeniu jej do prądu, emanowała bowiem wtedy różnokolorowym światłem.
Asamblaże tworzył również Tadeusz Kantor, który zainicjował właściwie nową formę tej sztuki, czyli ambalaż (od franc. emballage – opakowanie). Był to rodzaj obrazu, na który artysta naklejał różnorodne przedmioty. Kluczem do ich unterpretacji było „opakowanie”, a więc tajemnica, ukrywanie czegoś głębszego pod zewnętrznym pozorem.
Częstymi motywami owych ambalaży były parasole. Słynne ambalaże Kantora to również „Infantki Velazqueza” i „Ambalaż Hołdu Pruskiego”. W tym ostatnim Kantor odwoływał się do dzieła Matejki, a za jego pośrednictwem do całej romantycznej tradycji narodowej.