W szerokim znaczeniu terminu modernizm używa się do określenia zespołu nowatorskich tendencji w literaturze, jakie rozwijały się pod koniec XIX wieku w całej Europie. Modernistyczne nurty, takie jak symbolizm czy estetyzm, stały w opozycji do naturalizmu i realizmu. Zrywały z zasadą mimesis i utylitaryzmem literatury, dążąc do indywidualizmu i wolności twórcy.
U podłoża filozofii modernistycznej legły przede wszystkim poglądy Artura Schopenhauera i Fryderyka Nietzschego. Dla kształtowania się tej nowoczesnej estetyki duże znaczenie miała twórczość i wystąpienia programowe Charlesa Baudelaire`a („Malarz życia współczesnego” 1863). Charakterystyczną cechą literatury tego okresu jest poczucie kryzysu kultury i cywilizacji europejskiej, bunt wobec tego, co mieszczańskie, estetyzm wyrażony w haśle „arts pro arte” („sztuka dla sztuki”) oraz specyficzne przejawy życia artystycznego tzw. cyganeria.
Na gruncie literatury polskiej modernizmem określa się na ogół pierwszą fazę Młodej Polski (1890 – 1900). W tym dziesięcioleciu wyraźnie zarysowały się wpływy literatur zachodnioeuropejskich, szczególnie francuskiej i niemieckiej. Do najwybitniejszych przedstawicieli poezji modernistycznej zalicza się Kazimierza Przerwę-Tetmajera, poetę przenoszącego na grunt polski takie tendencje jak impresjonizm, ekspresjonizm czy symbolizm. Natomiast Stanisław Przybyszewski cieszył się sławą teoretyka kierunku, autora najbardziej znaczących manifestów. Znaczenie tych artystów dla rozwoju polskiej sztuki zmalało po roku 1900, kiedy estetyka modernistyczna utraciła swoją dominującą pozycję. Początek XX wieku przyniósł utwory zawierające podsumowanie i krytykę sztuki modernistycznej, wymienić tu warto „Wesele” Wyspiańskiego, „Małpie zwierciadło” Nowaczyńskiego, „Próchno” Berenta i „Pałubę” Irzykowskiego.
W literaturze polskiej szczególnie akcentowano prawo do indywidualności. Wynikało to z charakteru poprzedniej epoki, która żądała podporządkowania interesów jednostki dobru ogółu (bohaterowie społecznicy). Także artysta miał być rzemieślnikiem w służbie społeczeństwa. Modernizm zrywa z tym schematem, domagając się wolności twórczej i wolności dla jednostki. Prawa do manifestowania swojej odmienności i realizowania własnych osobistych celów. Na gruncie literatury postulat ten wiązał się z wyzwoleniem sztuki spod jarzma utylitaryzmu. Negowano wszystkie pozaestetyczne cele sztuki. Autonomię sztuki postulował m.in. Przybyszewski („Confiteor”, „O nową sztukę”) czy Przesmycki (Miriam).