Stefan Żeromski - biografia i twórczość

Stefan Żeromski biografia
Stefan Żeromski

Stefan Żeromski (pseud. Maurycy Zych) urodził się w 1864 roku. Był to rok upadku powstania styczniowego. Ten zryw niepodległościowy będzie niezwykle istotny dla późniejszej twórczości pisarza. W wielu utworach pisarz wraca do wydarzeń rozgrywających się w latach 1863 i 1864, opisując przede wszystkim cierpienia powstańców, którymi przypłacili pragnienie odzyskania wolności.

W wieku 10 lat Żeromski wstępuje do męskiego gimnazjum w Kielcach. W tym czasie traci oboje rodziców i musi sam martwić się o swoje utrzymanie. Próbuje zarabiać udzielając korepetycji, jednak niezbyt długo udaje mu się dzielić czas pomiędzy pracę i obowiązki szkolne. Przerywa naukę przed uzyskaniem matury i w roku 1886 przenosi się do Warszawy, gdzie wstępuje do Instytutu Weterynarii. Z tej szkoły również musi zrezygnować z powodu kłopotów finansowych.

By zapewnić sobie byt, podejmuje się pracy guwernera w domach szlacheckich. Tak trafia do Nałęczowa, w którym poznaje Oktawię Rodkiewiczową, poślubioną przez niego w 1892 roku. Nie czuje się jednak najlepiej z powodu ciągle odnawiającej się gruźlicy, która objawiła się jeszcze w latach szkolnych. Postanawia zmienić klimat i wyjeżdża razem z żoną do Szwajcarii. Tam uzyskuje posadę bibliotekarza w Polskim Muzeum Narodowym w Rapperswilu.

Osiąga pewną stabilizację finansową i zaczyna coraz więcej czasu poświęcać pisaniu („Doktor Piotr”, „Siłaczka”, „Syzyfowe prace”). W Szwajcarii nawiązuje kontakt z emigracją, zwłaszcza z socjalistami. Poznaje Bolesława Limanowskiego, Edwarda Abramowskiego, Juliana Marchlewskiego i Gabriela Narutowicza. Od 1897 roku przebywa z powrotem w kraju i pracuje znowu jako bibliotekarz, tym razem w Ordynacji Zamoyskich w Warszawie. W 1903 roku publikuje powieść „Popioły”, która odnosi spory sukces, a uzyskane dzięki temu dochody pozwalają Żeromskiemu zrezygnować z pracy zarobkowej.

Od 1904 roku poświęca się już całkowicie pisaniu. Zarobione na publikacjach pieniądze może przeznaczyć na podróże. Często odwiedza Zakopane, w którym z biegiem czasu zyskuje coraz większy szacunek i poważanie, podróżuje po Włoszech, przez trzy lata mieszka w Paryżu. W 1913 roku rozstaje się z pierwszą żoną i poślubia Annę Zawadzką.

Po wybuchu I wojny światowej pragnie przyłączyć się do legionów Piłsudskiego, jednak nie udaje mu się zrealizować tego zamiaru. Coraz częściej zajmuje się współtworzeniem licznych inicjatyw społecznych i kulturalnych: agituje na rzecz przyłączenia Warmii i Mazur do Polski, współtworzy Towarzystwo Przyjaciół Pomorza, Straż Piśmiennictwa Polskiego, Związek Zawodowy Literatów Polskich, polski oddział PEN-Clubu.

Jego utwory cieszą się coraz większą popularnością, co umożliwia mu ubieganie się o literacką Nagrodę Nobla, niestety bez rezultatu. Powodem niepowodzenia były kwestie polityczne: Niemcy wywierały presję na członków Akademii Noblowskiej, by nagroda nie została przyznana Żeromskiemu. Pisarz naraził się zbiorem utworów zatytułowanych „Wiatr od morza”, przedstawiającym historię polskiego wybrzeża w sposób, który nie spodobał się stronie niemieckiej.

Pod koniec życia Żeromski przeniósł się do mieszkania znajdującego się w obrębie murów Zamku Królewskiego w Warszawie.

Zmarł w 1925 roku, a jego pogrzeb przemienił się w wielką manifestację patriotyczną.

Twórczość Stefana Żeromskiego

Już w czasie nauki w gimnazjum Żeromski publikował swoje pierwsze prace literackie. Były to krótkie formy, wiersze i obrazki prozą drukowane w czasopismach. W latach 1882-1891 powstały trzy tomy jego „Dzienników”. Jest to pierwsze duże dzieło pisarza, wydane jednak dopiero w latach 1953-1956, a więc długo po śmierci autora. „Dzienniki”, uznawane za współczesnych krytyków za największe osiągnięcie pisarskie Żeromskiego, są przykładem prozy intymnej, pamiętnikarskiej. Uderza szczerość wyznań i trafność spostrzeżeń dotyczących głównie dojrzewania. Z „Dzienników” wyłania się obraz procesów myślowych i twórczych wybitnego pisarza, zafascynowanego literaturą romantyczną i realizmem drugiej połowy XX wieku. Zawarł w nich Żeromski swoje doświadczenia ucznia poddawanego rusyfikacji i korepetytora pracującego w ziemskim majątku.

Pierwsza publikacja Żeromskiego ukazała się w 1895 r. – były to dwa zbiory opowiadań („Opowiadania” i „Rozdziobią nas kruki, wrony”). W „Opowiadaniach” zawarł Żeromski realistyczny obraz życia ludzi z najniższych warstw społecznych. Z naturalistyczną drobiazgowością ukazał ciężką pracę chłopów i robotników żyjących w skrajnej nędzy. Za ich sytuację obwiniał właścicieli ziemskich i kapitalistów bezwzględnie wykorzystujących beznadziejne położenie biedoty. Rozprawił się też z mitami pozytywistycznej pracy u podstaw, ukazując ich nierealność. Marzenie o ulepszeniu świata poprzez poświęcenie się jednostek okazało się mrzonką. Drugi zbiór – wydany pod pseudonimem „Maurycy Zych” z obawy przed represjami –  dotyczył spraw narodowych, które w literaturze polskiej nie pojawiały się od czasu upadku powstania styczniowego. Żeromski szuka tu przyczyn klęski narodowego zrywu, rysuje postacie powstańców i ukazuje ucisk polskiej ludności na terenie zaboru carskiego.

Tematyka narodowa jest w twórczości Żeromskiego stale obecna i powraca w jego kolejnych opowiadaniach i powieściach („O żołnierzu tułaczu”, „Popioły”, „Echa leśne”, „Wierna rzeka”). Jako pierwszy autor zwraca uwagę na to, iż klęska niepodległościowych zrywów wynikała z faktu, że był to wysiłek jednej klasy społecznej. Szlachta traktowała chłopów nadal jak ludność niewolną: nie angażowała ich do walki, przeciwnie – dochodziło często do wewnętrznych walk klasowych. Chłopi z „Wiernej rzeki” chcą wydać Odrowąża władzom zaborczym. Dla nich powstańcy są takim samym utrapieniem jak Moskale. Winrych z „Rozdziobią nas kruki, wrony” stanowi łup dla biednego chłopa, w „Popiołach” i „O żołnierzu tułaczu” ukazał autor, jak traktowani byli chłopscy uczestnicy walk o wolność przez szlachtę.

W twórczości Żeromskiego widoczna jest fascynacja wielką literaturą romantyczną. Podobnie jak wieszczowie, próbuje on budzić ducha narodowego i przygotowywać rodaków do kolejnych zrywów niepodległościowych. W „Syzyfowych pracach” za sprawą Mickiewicza, Słowackiego i innych polskich poetów młodzież gimnazjalna odkrywa własną tożsamość narodową i niweczy wysiłki rusyfikatorów. W poezji romantycznej zaczytuje się panna Podborska z „Ludzi bezdomnych”. Romantyzm wpłynął też na kreacje bohaterów – doktor Judym czy Rafał Olbromski mają wiele cech bohaterów mickiewiczowskich. W „Popiołach” znajdziemy wiele świadomych nawiązań do „Pana Tadeusza”. Jednym z nich jest wybór tematu.

Żeromski był jednym z czołowych pisarzy polskich, którzy opowiedzieli się za rewolucją. Sam działał na jej rzecz, m.in. wygłaszając odczyty. Temat ten poruszał w: „Śnie o szpadzie”, „Nagim bruku”, „Nokturnie”, „Słowie o bandosie”, a także w „Dumie o hetmanie”. Przedstawiał sceny z walk, analizował motywy uczestników rewolucji i popierał ich dążenia.

„Twoje zadanie – to niweczyć przemoc człowieka nad człowiekiem, spod męki ciał wydobyć ducha ludzkiego, osądzić wśród ludzi miłość i prawo do szczęścia” – pisał w „Śnie o szpadzie”, kierując te słowa do żołnierza-rewolucjonisty. Wierzył, że rewolucja społeczna przyniesie też odnowę moralną. Zawiódł się jednak w swoich oczekiwaniach, co można odczytać w dramacie „Róża”, powstałym w 1909 roku. W późniejszych utworach, napisanych już po rewolucji październikowej, Żeromski stracił wiarę w idee rewolucji społecznej i stał się jej przeciwnikiem („Ponad śnieg bielszym się stanę”, „Na probostwie w Wyszkowie”, „Snobizm i postęp”, „Przedwiośnie”, „Turoń”).

W utworach Żeromskiego nie brak również filozoficznej zadumy nad ludzkim życiem. Nieustannie powraca problem dobra i zła. W podtekście opisów ludzkiej nędzy cały czas powraca pytanie: unde malum? Oczywiście odpowiedź na nie nie pada, a raczej pojawia się ich wiele, ale żadna nie jest pełna i ostateczna. Zło to w ujęciu pisarza ludzka krzywda, ludzkie cierpienie. Doktor Piotr, Siłaczka czy Tomasz Judym to bohaterowie walczący z tym złem. Poświęcający mu wszystkie swoje siły. Za najwyższą cnotę uznaje autor wyzbycie się egoizmu, poświęcenie dla dobra drugiego człowieka.

Pisarstwo Żeromskiego przyniosło istotne zmiany w polskiej prozie. Pisarz zerwał z tradycyjną kompozycją opartą na układzie przyczynowo-skuktowym. Jego powieści składają się odrębnych scen, zawierają niemal niezależne epizody wplecione w tok akcji, czasem pozostają też bez wyraźnego zakończenia. Charakterystyczne dla stylu Żeromskiego jest przeplatanie partii realistycznych z liryczno-nastrojowymi. Opis nędzy, ciężkiej pracy, trudnych warunków bytowania warstw najuboższych przedstawiany jest w konwencji realistycznej i naturalistycznej. Natomiast w przedstawianiu uczuć bohaterów artysta chętnie posługuje się zabiegiem psychizacji przyrody i konwencją impresjonistyczną („Zmierzch”, „Ludzie bezdomni”, „Popioły”).

Artyzm Żeromskiego przejawia się silnie w warstwie językowej. Pisarz oddaje bogactwo różnych gwar i żargonów. Jego bohaterowie posługują się żywym językiem, zróżnicowanym ze względu na ich pochodzenie i charakter. Narracja dzieł ujawnia poetycki talent pisarza, zwraca na siebie uwagę bogactwem leksykalnym, zamiłowaniem do polszczyzny dawnej i regionalnej, szerokim wachlarzem środków artystycznych: porównań, metafor, powtórzeń.

Charakterystyczne dla twórczości Żeromskiego jest też częste i przemyślane stosowanie symboli. Autor wykazywał wyjątkową dbałość o symboliczne oddawanie problematyki swoich dzieł w ich tytułach („Ludzie bezdomni”, „Syzyfowe prace”).

Najważniejsze utwory i ich opracowania

Polecamy również:

  • Syzyfowe prace - streszczenie

    Walenty i Helena Borowiczowie odwożą ośmioletniego syna Marcina do szkoły w Owczarach. Chłopczyk niechętnie opuszcza dom rodzinny, jego matka z trudem powstrzymuje łzy. Po przybyciu na miejsce rodzice oddają chłopca pod opiekę państwa Wiechowskich i uzgadniają opłatę za naukę. Marcinek ma powrócić do domu... Więcej »

  • Siłaczka - streszczenie, plan wydarzeń

    Doktor Paweł Obarecki powraca do domu po wizycie złożonej księdzu plebanowi. Bohater zamyka się w swoim gabinecie i snuje rozmyślania na temat niedawnej przeszłości. Obarecki czuje, że życie na prowincji odbiera mu energię, ambicje i dawne ideały. Mała, prowincjonalna miejscowość o znaczącej nazwie –... Więcej »

  • Zmierzch - streszczenie

    Akcja utworu toczy się pod koniec XIX wieku na ziemiach zaboru rosyjskiego. Gibała, bezrolny ubogi chłop i jego żona pracują przy wydobywaniu torfu z bagnistych terenów dworskich. Ziemie dworskie są zapuszczone. Ich poprzedni właściciel wyciął wszystkie lasy. Co mógł –  sprzedał i stracił,... Więcej »

  • Rozdziobią nas kruki, wrony - streszczenie

    W jesienny ponury poranek Andrzej Borycki, posługujący się pseudonimem Szymon Winrych, prowadzi wóz w kierunku Nasielska. Na wozie ma ukrytą broń dla powstańców. To już trzeci dzień jego wędrówki. Jest przemoczony, obdarty, jego buty nie mają podeszew, stąpa więc bosymi stopami po ziemi. W... Więcej »

  • Doktor Piotr - streszczenie

    Dominik Cedzyna dostaje list od swego ukochanego syna. Piotr donosi w nim, że otrzymał bardzo intratną propozycję pracy – jako asystent Jonatana Mundsleya, profesora chemii na angielskim uniwersytecie. Syn jednak nie jest przekonany, czy przyjąć tę ofertę. Z jednej strony jest ona bardzo atrakcyjna pod... Więcej »

Komentarze (0)
Wynik działania 4 + 4 =
Ostatnio komentowane
Ta książka jest wyjątkowa , przyjemnie się czyta to streszczenie
• 2024-11-11 09:32:23
na czym polegają te fundacje i stowarzyszenia? brakuje tu wyjaśnienia i jakiegoś przyk�...
• 2024-11-05 17:38:04
Głupota w tekście! Janusz i Agnieszka się nie związali, bo byli bardzo bliskim kuzynos...
• 2024-10-27 17:40:49
Super
• 2024-10-21 17:09:20
Bardzo trudne.
• 2024-10-21 13:31:17