Podziału (klasyfikacji) wierzeń religijnych można dokonać ze względu na kryterium etnograficzno- terytorialne. Wówczas wyróżnia się: religie plemienne, narodowe i uniwersalistyczne (światowe).
religie plemienne
Religiami plemiennymi nazywa się te systemy wierzeń i praktyk religijnych, które istnieją wyłącznie w obrębie jednego plemienia (lub grupy rodowej) i są ściśle związane z jego życiem społecznym, kulturalnym itd. Ich cechą charakterystyczną jest naturalne pochodzenie (brak założyciela) oraz brak skodyfikowanej na piśmie doktryny. Religie plemienne są zazwyczaj utożsamiane z religiami tradycyjnymi/pierwotnymi, czyli systemami wierzeniowo-rytualnymi rdzennych mieszkańców Afryki, obu Ameryk, Azji, Australii i Oceanii. W tym znaczeniu obecnie wyznaje je około 100 mln ludzi na całym świecie.
religie narodowe
Religie narodowe powstają z religii plemiennych, ale obejmują większe terytorium i bardziej złożone społeczeństwo. Doktryna religijna czy też mitologia zawiera treści tłumaczące genezę danego narodu i jego zachowanie. Nie są to religie zabiegające o nowych wyznawców; cechuje je brak prozelityzmu. Do religii narodowych należą: judaizm, shinto, konfucjanizm, hinduizm.
religie uniwersalistyczne
Religie światowe, czyli uniwersalistyczne, to te religie, które objęły swym zasięgiem znaczne obszary ziemskiego globu i różnorodne ludy. Są w założeniu adresowane do wszystkich ludzi i nastawione na zdobywanie nowych wyznawców, tj. zakładają misyjność. Do takich religii należy: chrześcijaństwo, islam, buddyzm, a z wymarłych manicheizm.
Biorąc pod uwagę ilość bóstw w panteonie można wyróżnić: politeizm, henoteizm, monoteizm. W ramach monoteizmu z kolei: teizm, deizm, panteizm oraz panenteizm.
politeizm
Politeizm to pojęcie używane na określenie tych religii, w których występuje wiara w istnienie wielu sił nadprzyrodzonych (np. bogów). Przeciwieństwem politeizmu jest przekonanie o istnieniu jednej siły lub jednego boga – monoteizm. Do najbardziej znanych religii politeistycznych zalicza się religie m.in.: starożytnego Egiptu, starożytnej Grecji, wierzenia Azteków, shinto, religię Słowian. Zazwyczaj w politeizmie występuje panteon, czyli hierarchia bóstw.
henoteizm
Henoteizm jest formą przejściową między politeizmu a monoteizmem, w której jedno bóstwo zajmuje dominujące miejsce w kulcie religijnym, jest wywyższane w stosunku do pozostałych i stoi na czele panteonu. Jest to typ wierzeń charakterystyczny m.in. dla wczesnej religii żydowskiej (czysty monoteizm uformował się dopiero ok. VI w. p.n.e.) czy religii starożytnego Egiptu (bóg Słońca-Re).
monoteizm
Monoteizmem nazywa się wiarę w istnienie jedynego Boga. Występuje w chrześcijaństwie, judaizmie oraz islamie. Wyklucza istnienie jakichkolwiek innych istot boskich. Jest przeciwieństwem politeizmu. Według badacza W. Schmidta monoteizm był najbardziej pierwotną formą wierzeń religijnych, ale później uległ degeneracji i przekształcił się w różne kulty.
teizm
Teizmem nazywa się wiarę w Boga jedynego, osobowego, transcendentnego (istniejącego poza i ponad przyrodą), będącego stwórcą świata i sprawującego nad nim opiekę. Przeciwieństwem teizmu jest ateizm (niewiara w Boga), politeizm (wielobóstwo), panteizm (utożsamienie Boga ze światem) oraz deizm (który neguje możliwość ingerencji Boga w losy świata).
deizm
Deizmem nazywa się pogląd, według którego Bóg stworzył świat, ustanowił dla niego prawa, ale nie interweniuje w bieg jego historii ani w losy człowieka. Deizm odrzuca zatem opatrzność Bożą, możliwość objawienia, zaprzecza boskości Chrystusa oraz samej potrzebie istnienia Kościoła. W zamian proponuje ideę religii naturalnej, zgodnej z rozumem. Deizm narodził się w XVII w. w Anglii. Do najbardziej znanych przedstawicieli tego stanowiska należeli filozofowie: J. Locke i Voltaire.
panteizm
Panteizm (gr. „wszystko Bogiem”) to pogląd filozoficzny głoszący, że Bóg jest tożsamy ze wszechświatem. W ramach panteizmu dochodzi zatem do ubóstwienia natury i do negacji Boga jako osoby/istoty rozumnej. Przeciwstawia się teizmowi.
panenteizm
Panenteizm to pogląd filozoficzno-religijny, który łączy w sobie teizm i panteizm. Jego zwolennicy przyjmują tezę, że „Bóg zawiera w sobie cały świat, ale świat go nie wyczerpuje". Świat istnieje zatem w Bogu, ale Bóg nie jest z tym światem tożsamy. Przejawy takiego myślenia są widoczne w niektórych nurtach hinduizmu (np. w braminizmie).
Obok powyższych rodzajów religii można wyróżnić także:
- religie naturalne (nie wiadomo, kiedy i jak dokładnie powstały, zaistniały po prostu w pewnym momencie np. totemizm, fetyszyzm, animizm; nie powołują się na żadne boskie objawienia ani założyciela) i objawione (wywodzą się z objawienia doznanego przez wybraną osobę – założyciela np. manicheizm, chrześcijaństwo, islam).
- religie martwe (np. religia Celtów, Mezopotamii, starożytnego Egiptu itp.) i żywe.
