Agnostycyzm – definicja
Termin agnostycyzm pochodzi od greckiego słowa „agnostos”, czyli niepoznawalny. Pogląd ten wiąże się z przekonaniem, iż ludzkie władze poznawcze (rozum i doświadczenie) są ograniczone, co uniemożliwia uzyskanie zupełnej wiedzy o świecie.
Największe znaczenie uzyskał węższy sposób rozumienia tego prądu myślowego, który związany jest z Bogiem. W tym wypadku dotyczy on niemożliwości potwierdzenia lub zaprzeczenia istnienia Absolutu. Tak więc agnostyk może być zarówno ateistą, jak i teistą. Utożsamianie agnostycyzmu z odrzucaniem istnienia Boga jest błędne.
Twórca agnostycyzmu
 |
| Thomas Henry Huxley |
Pierwsze sformułowania dotyczące ułomności ludzkich sposobów poznania pojawiły się już w starożytności: „wiem, że nic nie wiem” – słynna formuła Sokratesa. W 1871 r. termin „agnostycyzm” został wprowadzony do użycia przez Thomasa Henry'ego Huxleya. Stanowił on zaprzeczenie gnostycyzmu, czyli przekonania, iż wiedza może pochodzić od istot boskich.
Opis agnostycyzmu
Agnostycyzm powstał w okresie szczególnego zainteresowania naukami przyrodniczymi i wywodzącymi się z nich prawami. Całą wiedzę człowieka o świecie starano się zbudować właśnie na tej podstawie. Nic więc dziwnego, że odrzucono wszelkie niejasności, których nie sposób było ująć w karby nauki. Z czasem nastąpiło zawężenie rozumienia tego pojęcia, które zaczęto odnosić przede wszystkim do problemu istnienia bądź nieistnienia Boga. Jednakże współcześni filozofowie dążą do przywrócenia agnostycyzmowi szerszego znaczenia, ponownie odnoszącego ten pogląd do całości ludzkiego poznania.
Wyróżnia się cztery najważniejsze rodzaje agnostycyzmu: zakresowy, psychologiczny, sceptyczny oraz krytyczny.
Pierwszy z nich wykazuje, że nie ma możliwości poznania w skończonym czasie nieskończonych aspektów wszechświata. Drugi formułuje twierdzenie, iż całkowite poznanie jest niemożliwe na skutek niedoskonałości zmysłów człowieka. Agnostycyzm sceptyczny nie wierzy w absolutną wiedzę, gdyż teorie naukowe nie są wolne od błędów, a poszczególne problemy można rozwiązywać różnymi sposobami (co wskazuje na brak uniwersalnej wiedzy). Natomiast krytyczna odmiana agnostycyzmu wysuwa tezę, iż istnieją sfery, które same przez się są nieosiągalne dla ludzkiego poznania (np. Bóg).
Także węższy sposób rozumienia agnostycyzmu – odnoszący go tylko do problemu obecności Boga (oraz innych istot nadprzyrodzonych) lub też jej braku – wyodrębnia kilka osobnych sposobów patrzenia na tę kwestię.
Pierwszą jest tzw. silny agnostycyzm, czyli przekonanie, że istnienia Boga nie da się udowodnić ani teraz, ani w przyszłości. Słaby agnostycyzm głosi podobne przekonanie, lecz uwzględnia możliwość potwierdzenia działania Boga w przyszłości, kiedy pojawią się na to wystarczające dowody. Szczególną odmianą jest teizm agnostyczny – pogląd uznający wiarę w Boga (mimo braku pewności o istnieniu Stwórcy), lecz odrzucający formy religijności wypływające z tradycji.
Kolejnym rodzajem jest ateizm agnostyczny, który nie potwierdza ani nie zaprzecza istnienia Boga, lecz odrzuca wiarę.
Ostatnią odmianą agnostycyzmu jest ignostycyzm, czyli pogląd podważający zasadność stawiania pytania o istnienie Boga (oraz innych istot nadprzyrodzonych), gdyż człowiek nigdy nie otrzyma odpowiedzi dającej mu absolutną pewność.