Definicja
Monizm przyrodniczy to pogląd charakterystyczny dla epoki pozytywizmu, ściśle związany z panującym wówczas kultem nauk przyrodniczych. Jego zwolennicy widzieli jedność natury i świata ludzkiego. Owocem takiego postrzegania rzeczywistości było przeniesienie metodologii badań charakterystycznej dla nauk przyrodniczych na obszar działalności ludzkiej – np. sztuki, społeczeństwa itp.
Założenia
Monizm przyrodniczy w znacznej mierze przyczynił się do powstania takich nurtów myślowych, jak ewolucjonizm i organicyzm. Społeczeństwo traktowano jak wielki organizm (obszar badań biologii), który podlega nieustającemu procesowi postępu. Sam progres opisywany był jako celowy (zmierzający od stadiów niższych do wyższych) oraz nieunikniony.
Zgodnie z zasadami monizmu przyrodniczego człowiek także zalicza się do świata przyrody. Jednak nie postawiono znaku równości między naturą a ludzkością. Według badaczy jego wyższość przejawiała się w tym, iż samodzielnie potrafił kształtować warunki, w jakich przyszło mu żyć, a dzięki swojemu intelektowi zazwyczaj nie miał problemów z dostosowywaniem się do nich.
Opis
Narodziny monizmu przyrodniczego zaowocowały także przełomem w życiu naukowym. Dziedziny takie jak chemia, biologia czy fizyka zyskały pozycję wiodącą i służyły do objaśniania wielu rodzajów zjawisk. Szczególnie ciekawą koncepcję zaproponował francuski filozof i historyk sztuki – Hipolit Taine. Postulował on badanie twórczości ludzkiej poprzez analizę trzech uwarunkowań – rasy twórcy, środowiska i momentu historycznego, w jakim dzieło powstało. Także historię traktował w sposób deterministyczny (wszystko jest ze sobą powiązane, poprzednie zdarzenia zawsze motywują kolejne) i badał ją metodami charakterystycznymi dla nauk przyrodniczych.
Bardzo ważną rolę wśród zwolenników koncepcji monizmu przyrodniczego odgrywały dwie stosunkowo młode wówczas metody – obserwacja i eksperyment. To właśnie wnioski wyciągnięte na ich bazie miały dawać najpewniejszą wiedzę o rzeczywistości. Wywodzą się one, rzecz jasna, z nauk przyrodniczych, a ich wykorzystywanie w innych dziedzinach życia wiąże się z wielką wiarą w moc i wartość przyrodoznawstwa.