Emil Zola - biografia i twórczość

Emile Zola - autoportret (1902)

Emil Zola przyszedł na świat 2 kwietnia 1840 r. w Paryżu. Jego ojciec – Francesco Zolla (włoska pisownia nazwiska) – był pochodzącym z Italii inżynierem. Matką była natomiast Francuzką – Émilie Aurélie Aubert. Kiedy był jeszcze młodym chłopcem, jego rodzina przeniosła się na południe, do miejscowości Aix-en-Provence. Tam przyszły literat uczęszczał do szkoły średniej, gdzie zapoznał się z Paulem Cezannem.

W 1858 r. rodzina Zoli ponownie przeniosła się do Paryża (nastąpiło to po śmierci jego ojca). Już wtedy Zola zaczął tworzyć pierwsze utwory, które były utrzymane w konwencji romantycznej, jako że literatura romantyczna stanowiła jego wielką fascynację. By zapewnić sobie środki finansowe, francuski twórca rozpoczął pracę jako urzędnik w firmie wysyłkowej, a następnie został pracownikiem wydawnictwa Hachette (w międzyczasie próbował jeszcze innych sposobów zarabiania). Matka wciąż miała nadzieję na to, iż syn rozpocznie karierę prawniczą, jednak nie udało mu się zdobyć bakalaureatu otwierającego drogę na studia

Pierwszymi ważnymi próbami literackimi Zoli były „Teresa Raquin” oraz „Spadkobiercy pana Rabourdin”. Oba dzieła, chociaż dzisiaj bardzo cenione, nie spotkały się wówczas z pozytywnym przyjęciem. Następnie autor podjął próbę stworzenia dzieła niezwykle dokładnie opisującego warunki życia we współczesnej mu Francji. Cykl „Rougon-Macquartowie. Historia naturalna i społeczna rodziny za Drugiego Cesarstwa” liczył aż 20 tomów, które publikowany był w latach 1871-1893. Dzieło utrzymał Zola w konwencji naturalistycznej, a zawarte w nim analizy życia biedoty popchnęły Zolę w stronę socjalizmu i antyklerykalizmu.

W 1877 r. Zola opublikował „W matni”. Powieść wzbudzała wielkie kontrowersje i zagwarantowała pisarzowi wielką sławę – Zola stał się autorem lepiej opłacanym niż sam Victor Hugo. Kolejne powieści autora zapewniły mu na stałe miejsce wśród najbardziej znaczących francuskich pisarzy. Poza tym stał się on niekwestionowanym liderem naturalistów.

W 1898 r. miała miejsce tzw. afera Alfreda Dreyfusa – wywodzącego się z rodziny żydowskiej oficera francuskiej armii, którego podejrzewano o przekazywanie informacji Niemcom. Wielu liczących się wówczas ludzi zauważyło, iż nie istniały niepodważalne dowody winy Dreyfusa, lecz i tak zawieszono go w obowiązkach i uwięziono.

Zola postanowił zaryzykować swoją karierę i opublikował w „L'Aurore” artykuł „Oskarżam” („J'Accuse”). Miał on formę listu otwartego, którego odbiorcą był prezydent Felix Faure. Autor wytykał ówczesnej władzy, że niesłusznie skazano oficera, a wśród przyczyn takiego działania wymieniał rosnący antysemityzm. Reakcja rządzących na działanie Zoli była bardzo radykalna – jego dzieła umieszczone na Indeksie Ksiąg Zakazanych.

Śmierć Emila Zoli, która nastąpiła 29 września 1902 r., do dzisiaj owiana jest tajemnicą. Oficjalnie uznano, iż przyczyną zatrucia się Zoli dwutlenkiem węgla była wadliwa konstrukcja piecyka, istnieje jednak wiele przesłanek, że było to morderstwo na tle politycznym – zakończona powodzeniem próba wyeliminowania niewygodnego dla rządu pisarza.

Charakterystyka twórczości Zoli

W młodości Emil Zola pozostawał pod silnym wpływem literatury romantycznej, głównie Victora Hugo), jednak na skutek trudnej biografii – po śmierci ojca i przeprowadzce do Paryża – musiał utrzymywać rodzinę, podejmując się różnych prac. W ten sposób poznał środowisko najbiedniejszych mieszkańców ówczesnej stolicy Francji, co zaowocowało niezwykle ważnymi i ciekawymi doświadczeniami.

Już w „Teresie Raquin” (1867) po raz pierwszy zastosował on swoją autorską metodę naturalistyczną. Zola położył szczególny nacisk na cechy biologiczne bohaterów, starając się wykazać wpływ tej sfery życia na podejmowane przez nich decyzje i działania. Dzieło Zoli ukazywało tytułową postać jako kobietę, dla której postępowania najważniejsze znaczenie miały temperament oraz żądze seksualne.

Kolejne dzieła Emila Zoli również powstawały pod wpływem tych zasad. Autor starał się spełnić postulat unaukowienia literatury, opierając ją na prawdzie. O ile początkowo zwracał uwagę głównie na kwestie fizjologii indywidualnej, później zaczął skłaniać się w stronę problemów społecznych. Właśnie tutaj zaowocowały jego doświadczenia życiowe. Zola z wielką dokładnością oddawał życie niższych sfer, wykazując najważniejsze czynniki odciskające piętno na jej reprezentantach. Kreowane przez niego postaci często kierowały się w życiu głównie motywacjami biologicznymi – chęcią przetrwania, żądzami itp. Dlatego też twórczość Zoli przez długi czas budziła kontrowersje. Nie wszyscy chcieli zaakceptować tę stronę natury człowieka i pogodzić się z brutalizacją języka literatury.

Emil Zola zajmował się także dziennikarstwem. W swoich artykułach podejmował głównie tematykę związaną ze sztuką (wziął w obronę Maneta, Renoira, Cezanna) oraz problemami społecznymi (wyraźnie zaznaczał, iż jego sympatie skłaniają się ku ludowi).

Najważniejsze dzieła Zoli

„Teresa Raquin” (1867), cykl „Rougon-Macquartowie” [20 powieści publikowanych w latach  1871-1893, najważniejsze to: „W matni” (1877), „Nana” (1880), „Germinal” (1885), „Bestia ludzka” (1890)], trylogia „Trzy miasta” (1894-1897) – „Lourdes”, „Rzym”, „Paryż”).