Początki pozytywizmu
Początki pozytywizmu są ściśle powiązane z osobą francuskiego myśliciela – Augusta Comte’a. To właśnie on stworzył podstawy nowego systemu myślowego, który nazwany został filozofią pozytywistyczną (od wydawanego w latach 1830 – 1842 sześciotomowego dzieła „Kurs filozofii pozytywnej”). Jej najważniejsze założenia były następujące: badanie rzeczy dostępnych ludzkiemu umysłowi, poprawa życia, poszukiwanie pewnej wiedzy, praca pozytywna (nie tylko krytyka), stosowanie metod naukowych (głównie przyrodoznawczych, ale także ekonomicznych, statystycznych oraz socjologicznych).
Ramy pozytywizmu są, rzecz jasna, umowne. Przyjmuje się, że jego początek w Europie (gdzie zwany był także realizmem – ze względu na tendencje dominujące w ówczesnej sztuce) miał miejsce w latach 30 XIX stulecia, a koniec wiąże się często z datą śmierci Flauberta (jednego z najwybitniejszych twórców tej epoki) – 1880 - oraz manifestem symbolistów („Le Symbolism”), który ukazał się we francuskim „Le Figaro” w 1886 r.
W Polsce jako datę, po której pozytywizm stał się dominującym nurtem w sztuce i filozofii podaje się rok upadku powstania styczniowego – 1864. Natomiast data jej końca jest kwestią dyskusyjną i najczęściej sytuuje się ją w okresie od 1890 do 1900 (kiedy to pokolenia pozytywistów i młodopolskich modernistów działały równolegle).
Światopogląd i najważniejsze zagadnienia filozofii pozytywizmu
Pozytywizm był epoką specyficzną – zarówno w Europie, jak i w Polsce stanowił on odpowiedź na niedoskonałość czasów go poprzedzających, szukał rozwiązań politycznych kryzysów i dążył do wprowadzenia zmian niezbędnych do unowocześnienia społeczeństwa.
Scjentyzm
Scjentyzm narodził się już w XVII stuleciu, w epoce oświecenia, a za jego twórcę uważa się brytyjskiego historyka i myśliciela – Davida Hume’a. Światopogląd pozytywistyczny opierał się na odrzuceniu wiedzy niedającej sprawdzić się w sposób empiryczny. Irracjonalizm, metafizyka i intuicyjność znacznie straciły na wartości w czasach tej epoki. Natomiast na pierwsze miejsce wysunęły się fakty, prawa naukowe oraz empiryczna możliwość potwierdzenia danych tez.
Agnostycyzm
Pytania o istnienie Boga w pozytywizmie uznawano za bezcelowe, gdyż w żaden sposób nie można naukowo udowodnić istnienia Absolutu. Dlatego też religia stała się mniej znacząca, a więzi społeczne starano się zacieśniać poprzez wspólną pracę i tolerancję – wartości mające zagwarantować dobre funkcjonowanie każdej jednostki.
Monizm przyrodniczy
Monizm przyrodniczy był przekonaniem, że świat ludzki i świat przyrody rządzą się tymi samymi prawami i stanowią jedność. Pogląd ten w pozytywizmie był tak silny, że wszystkie problemy i zagadnienia starano się badać z zastosowaniem metodologii nauk przyrodniczych (także malarstwo, literaturę itp.).
Ewolucjonizm
Pozytywistyczny ewolucjonizm ściśle wiązał się z koncepcją Darwina. Myśliciele wyznające ten pogląd twierdzili, iż wszystkie byty (w tym także społeczeństwo) rozwijają się od stadiów niższych do lepszych, bardziej kompletnych.
Ewolucyjny egalitaryzm
Ewolucyjny egalitaryzm to pogląd, który ściśle wiąże się z przekonaniem o stopniowym i koniecznym rozwoju świata (tak ludzkiego, jak i przyrody). Proces ten miałby w przyszłości zaowocować zrównaniem się wszystkich ludzi w społeczeństwie (nazwa pochodzi od francuskiego słowa égalité – równość).
Utylitaryzm
Koncepcję utylitaryzmu wysunął John Stuart Mill – angielski filozof, ekonomista i politolog. Polegał on na przekonaniu, że nie ma żadnej sprzeczności w interesach
