Definicja ewolucjonizmu
Ewolucjonizm w naukach społecznych jest zbiorem teorii, który opisuje proces rozwoju społeczeństwa. Pogląd ten zakłada, że postęp dokonuje się w sposób ciągły, stopniowy i jednokierunkowy. W czasie jego trwania ludzkość znajduje się w różnych punktach oraz przechodzi przez rozmaite etapy. To właśnie one stanowią najlepsze potwierdzenie rozwoju i pozwalają badać ten proces.
Założenia ewolucjonizmu
Najważniejszym celem zwolenników ewolucjonizmu w naukach społecznych było poszukiwanie uniwersalnych praw, które mogłyby pomóc w opisaniu rozwoju ludzkości. Z tego powodu kierunek ten był ahistoryczny – nie poświęcał zbyt wiele uwagi „wydarzeniom lokalnym” (bitwy, protesty itp.), lecz poszukiwał uogólnień, jakie mogłyby zostać przeniesione na ogół tego procesu. Historie poszczególnych narodów służyły więc jako baza do budowania najbardziej uniwersalnego modelu ewolucji ludzkości.
Ewolucjonizm zakładał także, że obszar działalności człowieka podlega tym samym prawom co przyroda. Doprowadziło to do wyeliminowania wszelkiego przypadku oraz odrzucenia interwencji bytów nadprzyrodzonych.
Ewolucjoniści głosili również powszechność i wszechobecność zmiany. Zgodnie z ich poglądami – wszystko podlegało temu procesowi. Natomiast za czynniki odporne na to zjawisko uważali oni pewne specyficzne cechy ludzkiej natury (np. pragnienie przeżycia, ale także charakterystyczne przymioty danych narodów itp.). Samą zmianę postrzegali ewolucjoniści jako tożsamą z postępem i ukierunkowaną na przechodzenie od stadiów niższych do wyższych.
Odmiany ewolucjonizmu
Wyróżnia się dwie najważniejsze odmiany ewolucjonizmu: ewolucjonizm unilinearny (klasyczny) oraz neoewolucjonizm (np. uniwersalny i multilinearny).
Pierwsza charakterystyczna była dla okresu pozytywizmu i zakładała istnienie jednej linii ewolucyjnej, składającej się zawsze z tych samych etapów, która dotyczyła każdego społeczeństwa. Pod koniec XIX stulecia ewolucjonizm unilinearny stał się poglądem anachronicznym, niemożliwym do obrony w świetle najnowszych odkryć naukowych. Dopiero w latach 30 XX w. nastąpiło odrodzenie ewolucjonizmu pod postacią neoewolucjonizm. Pierwszą jego odmianą był ewolucjonizm uniwersalny – pogląd znacznie zmieniający dogmatyczny charakter koncepcji unilinearnej. Koncentrował się on na stworzeniu uniwersalnego „szkieletu rozwojowego”, który byłby wspólny dla wszystkich społeczeństw (np. faza dzikości, barbarzyństwa itd.). Drugim znaczącym poglądem był ewolucjonizm multilinearny, zgodnie z którym każde społeczeństwo miało odmienną linię ewolucyjną, uzależnioną od warunków, w jakich przyszło mu żyć.
Przedstawiciele ewolucjonizmu
Wbrew pozorom, ewolucjonizm nie narodził się po wystąpieniu Karola Darwina. Stało się to wcześniej głównie za sprawą Herberta Spencera i Augusta Comte'a. Późniejsze rozpropagowanie teorii ewolucji przez Darwina wywarło wielki wpływ na nauki społeczne. Późniejszymi reprezentantami ewolucjonizmu byli m.in.: Emile Durkheim (wybitny francuski socjolog i pedagog), Lewis Henry Morgan (Amerykanin, jeden z pierwszych antropologów kulturowych), Talcott Parsons (przedstawiciel neoewolucjonizmu – jeden z najwybitniejszych socjologów żyjących w XX wieku).
