Pozytywizm – jako ideologia i tendencja w sztuce i literaturze – istniał tylko w Polsce, co spowodowane było trudną sytuacją, w jakiej znalazł się nasz naród podzielony między trzech zaborców. W innych państwach europejskich sfera artystyczna nie była tak mocno uzależnione od kwestii politycznych, dzięki czemu mogła rozwijać się autonomicznie względem ideologii.
Podstawą kształtowania się nowych nurtów oraz technik literackich było w decydującej mierze zaprzeczenie poprzedniej epoce – romantyzmowi. Nastąpiło więc odejście od tematyki stawiającej na indywidualizm jednostki na rzecz podejmowania przez twórców kwestii społecznych.
Najbardziej cenioną formą literacką w dobie pozytywizmu stała się powieść – gatunek niemal zapomniany przez romantyków.
Realizm
Miejsce narodzin realizmu to XIX-wieczna Francja. Istotą tego prądu artystycznego było jak najdokładniejsze i jak najpełniejsze przedstawianie ludzkiego życia. Można wręcz stwierdzić, iż twórcy przenieśli na grunt sztuki założenia naukowe, w myśl których najważniejszym kryterium służącym ocenie wartości dzieła, jest właśnie prawda. Dzieła literackie znalazły się więc niezwykle blisko realnego życia, podejmując tematykę codzienności