 |
| Maria Konopnicka |
Dzieciństwo i młodość
Maria Konopnicka przyszła na świat 23 maja 1842 r. w Suwałkach. Jej ojcem był Józef Wasiłowski – prawnik, a matką Scholastyka z Turskich. Po siedmiu latach spędzonych w miejscu narodzin przyszłej poetki rodzina przeniosła się do Kalisza, gdzie ojciec znalazł dobrze płatną pracę. Życie w nowym mieście przyniosło Konopnickiej wiele bólu. Jako dziecko była świadkiem epidemii cholery oraz groźnego pożaru miasta. Z kolei będąc zaledwie dwunastolatką, straciła matkę, która osierociła szóstkę dzieci.
Zdarzenie to miało bardzo głęboki wpływ na jej ojca. Wasiłowski od tego momentu stał się człowiekiem niezwykle zamkniętym w sobie, skoncentrowanym na pracy i z oddaniem poświęcającym się religii. Sam wychowywał swoje dzieci, zapewniając im przy tym edukację. Tylko przez krótki czas (1855-1856) przyszła poetka znajdowała się na pensji u sióstr Sakramentek.
Małżeństwo z Konopnickim
Dnia 10 września 1862 r. Maria Wasiłowska poślubiła Jana Jarosława z Kroczowa Konopnickiego – właściciela majątku w Bronowie. Początkowo ich związek układał się bardzo dobrze, a kobieta cieszyła się wielkim szczęściem. Sytuację tę zakłóciło powstanie styczniowe. Jej mąż wspomagał okoliczne oddziały walczące z zaborcami, dlatego też po jego klęsce groziły mu poważne represje. Rodzina szybko podjęła decyzję o ucieczce za granicę. Kiedy już powrócili oni na ziemię ojczystą, zastali swój dworek w opłakanym stanie. Kolejne lata poświęcili na odbudowę dóbr, a przyszła poetka w tym czasie bardzo zbliżyła się do natury oraz poznała los chłopów, którzy w gospodarstwie jej męża cieszyli się szacunkiem (Jan Jarosław bardzo starał się pomagać najbiedniejszym i poprawiać ich los). W czasie pobytu w Bronowie miał miejsce debiut poetycki Konopnickiej – opublikowała utwór poetycki w „Kaliszaninie” podpisując go „Marko”.
W 1872 r. majątek w Bronowie został sprzedany, a państwo Konopniccy przenieśli się do Gusina, gdzie zamieszkali w mniejszych dobrach. Czas ten był dla nich trudny, lecz dobrze sobie radzili. Ze względu na wielką ilość pracy małżonkowie zaczęli się od siebie nieco oddalać, a Konopnicka najprawdopodobniej nawiązywała przelotne romanse. W okresie tym odbyła ona krótką kurację gardła w Szczawnicy. Tam właśnie poznała urok polskich gór, co wkrótce zaowocowało cyklem wierszy „W górach”, który bardzo pozytywnie ocenił Henryk Sienkiewicz (dzieło ukazało się w „Tygodniku Ilustrowanym”).
Konopnicka w Warszawie
Rok 1877 przyniósł przenosiny Konopnickiej do Warszawy. Całkiem obiecująco zapowiadająca się poetka postanowiła samodzielnie wychowywać tam szóstkę swoich dzieci. Z pomocą przyszedł jej ojciec zajmujący od niedawna dobrą posadę w stolicy. Związek z Janem Jarosławem był już nie do uratowania – mężczyzna lwią część pieniędzy przeznaczał na procesy oraz wykupywanie chłopów z służby wojskowej. Jednakże już rok później ojciec Konopnickiej zmarł, a kobieta musiała zacząć łączyć obowiązki matki z pracą zarobkową. Podejmowała się wielu zajęć: byłą guwernantką, dziennikarką oraz tłumaczką. Równolegle pisała, pragnąć w końcu odegrać znaczącą rolę w polskiej literaturze.
Bardzo pomocny dla Marii Konopnickiej okazał się Henryk Sienkiewicz, który pozytywnie wypowiadał się o jej utworach. Autor „Trylogii” był wówczas człowiekiem tak poważanym, iż jego zdanie mogło zdziałać naprawdę wiele. Dzięki jego przychylności początkująca literatka mogła liczyć na zatrudnienie w ukazujących się wówczas czasopismach.
Uznana autorka
W Warszawie poetka pozostawała do roku 1890 (chociaż w międzyczasie odbywała krótkie podróże). Później, zmęczona ciężką pracą i szukająca wytchnienia, postanowiła wyjechać zagranicę. Ojczyznę opuszczała już jako ciesząca się uznaniem artystka. W 1903 r. otrzymała dwór w Żarnowcu (w ten sposób uczczono 25 lat jej pracy artystycznej), gdzie zamieszkała wraz z bliską przyjaciółką, Elżbietą Dulębianką. Obie kobiety wiodły dynamiczny tryb życia, często wyjeżdżając zagranicę – szczególnie w rejony alpejskie, których powietrze Konopnicka bardzo sobie ceniła.
Autorka „Roty” zmarła dnia 8 lipca 1910 r. we Lwowie. Przyczyną jej śmierci było zapalenie płuc. Na jej pogrzebie pojawiło się ok. 50000 ludzi, a ceremonia bardzo szybko przekształciła się w manifestację narodową.
Maria Konopnicka - charakterystyka twórczości
Od samego początku twórczość Marii Konopnickiej naznaczona była niezwykłą wrażliwością. W sposób szczególny potrafiła ona postrzegać przyrodę, jeszcze więcej uwagi zwracała na ludzką krzywdę, którą starała się zwalczać. Szczególnie dużo miejsca w swojej twórczości poświęcała warstwom najbiedniejszym, wiedząc z doświadczenia, że ich życie pełne jest rozmaitych trudności. Postawa ta znalazła potwierdzenie w jej prywatnym życiu, gdyż poetka niespecjalnie ceniła sobie towarzystwo wyższych sfer.
Konopnicka wielokrotnie próbowała walczyć z zepsuciem arystokracji, dla której patriotyzm i zwykły szacunek do innych ludzi były czymś zupełnie niewartym uwagi. Z tego też względu krytycy i odbiorcy często nazywali ją „poetką proletariatu”.
W twórczości autorki „Roty” bardzo widoczne są tendencje postępowe. Nie wahała się ona atakować Kościoła, szczególną uwagę zwracając na jego materializm. Starcia z konserwatystami dosyć znacznie zmieniły jej pozycję na scenie literackiej – coraz mniej cenił ją Sienkiewicz, za to większe uznanie znajdowała w oczach Orzeszkowej oraz Kraszewskiego, Świętochowskiego i Chmielowskiego. Z tego względu kolejne publikacje Konopnickiej nie cieszyły się już tak wielką popularnością, a tom „Poezje” został niemal zupełnie pominięty przez krytyków.
W latach 1884-1886 autorka „Dymu” była redaktorką naczelną adresowanego do kobiet pisma „Świt”. Jego główny cel stanowiło budzenie u odbiorczyń zainteresowania sztuką i nauką. Praca ta gwarantowała Konopnickiej dobre warunki materialne, jednak po dwóch latach zrezygnowała z tej posady twierdząc, iż nie czuła się w niej swobodnie. Pismo upadło już w następnym roku.
Kolejne lata przynosiły w twórczości Konopnickiej silny zwrot ku patriotyzmowi. Autorka swoimi działaniami artystycznymi coraz mocniej nawiązywała do romantyków, otwarcie krytykując zaborców i podejmowane przez nich działania. Ojczyzna zajmowała ważnie miejsce w jej systemie wartości, zatem często podejmowała tę tematykę w literaturze, starając się budzić w ludziach świadomość narodową i miłość do swojego kraju.
Niezwykłym uznaniem cieszyły się także – cieszą się zresztą nadal – utwory Konopnickiej adresowane do dzieci. Dzieła te nie tylko opowiadały wspaniałe historie, ale zawierały w sobie sporo nienachalnego dydaktyzmu; pozwalały kiełkować poczuciu tożsamości u młodych odbiorców, także tej związanej z ich pochodzeniem.
Schyłkowy okres twórczości Marii Konopnickiej zdominowany został przez tematykę filozoficzną i narodową. Najbardziej rozpoznawalnym dziełem z tego czasu jest napisana w 1908 r. „Rota” – reakcja na wynaradawiające działania pruskich zaborców.
W twórczości Marii Konopnickiej swoje miejsce znalazły niemal wszystkie gatunki literackie. Pisała ona utwory poetyckie, chętnie sięgała także po formy prozatorskie. Niewątpliwie była autorką niezwykle wszechstronną, a szczególna wrażliwość zapewniła jej stałe miejsce w kanonie literatury polskiej.
Najważniejsze utwory Konopnickiej
Poezja: trzy serie zatytułowane „Poezye”, sześć serii zatytułowanych „Poezye w nowym układzie”, dziesięć serii zatytułowanych „Poezye wydanie zupełne, krytyczne”. Dodatkowo: „Linie i dźwięki”, „Głosy ciszy”, „Psałterz dziecka”.
Proza: „Moi znajomi” (1890), „Nowele” (1897), „Nasza szkapa” (1913), „Dym” (1914), „Mendel Gdański” (1930).
Najważniejsze utwory i ich opracowania