Ubóstwo i skrajne warunki bytowe najniższych warstw społeczeństwa to jeden z kluczowych tematów podejmowanych w nowelach pozytywistycznych. W twórczości Marii Konopnickiej kwestia ubóstwa zajmuje szczególne miejsce.
„Nasza szkapa” to krótka, ale niezwykle przejmująca historia o biedzie. Mostowiakowie mieszkają w najuboższej dzielnicy ówczesnej Warszawy, na Powiślu. Rodzina utrzymuje się z nędznych zarobków ojca, zajmującego się przewożeniem rozmaitych materiałów. Żywicielką rodziny jest chuda i ślepa szkapa – ukochane zwierzę trójki synów Mostowiaków. Ubóstwo to dla bohaterów chleb powszedni – trójka malców jest „przyzwyczajona” do głodu i zimna, podobnie jak ich rodzice.
Na skutek ciężkiej choroby żony i chwilowego braku płatnego zajęcia ojciec zmuszony jest do sprzedaży kolejnych sprzętów domowych (łóżko, szafa, krzesła), stanowiących życiowy dobytek rodziny. Każdy wyprzedany przedmiot stanowi swoisty „próg”, którego przekroczenie pogrąża rodzinę w coraz większej nędzy. Po meblach przychodzi kolej na rodzinne „skarby”: żelazko, moździerz i rondel. Ostatnim cennym nabytkiem mogącym uratować trudną sytuację Mostowiaków, jest stara szkapa. Zwierzę zostaje sprzedane.
Tragizm sytuacji Mostowiaków jest oczywisty. Konopnicka wzmacnia przekaz, czyniąc narratorem utworu małego Wicka Mostowiaka. Naiwna, często entuzjastyczna relacja dziecka kontrastuje z opisywanymi wydarzeniami. Dzieci, przyzwyczajone do ubóstwa, traktują wyprzedaż domowych sprzętów jako „urozmaicenie” codziennego życia, swego rodzaju atrakcję. W podobny sposób dzieci reagują na odwiedziny handlarzy. Małych bohaterów nie przeraża choroba matki ani głód. Dopiero sprzedaż szkapy uświadamia im, w jak trudnej sytuacji znalazła się cała rodzina.
Konopnickiej udaje się ukazać tragizm najmłodszych. Opisywana rodzina – zapewne jedna z wielu typowych, zamieszkujących najbiedniejsze dzielnice miast – jest właściwie „skazana” na nędzę. Choroby i głód w podobnych warunkach bytowych wydają się być naturalną konsekwencją. „Nasza szkapa” to opis niezawinionej krzywdy zwykłych ludzi, historia mająca wzruszać i budzić sumienia.