 |
| Siergiej Prokudin-Gorski - fot. L. Tołstoja (1908 r.) |
Lew Nikołajewicz Tołstoj przyszedł na świat 9 września 1828 r. w Jasnej Polanie, majątku należącym do jego rodziny, który znajdował się 12 kilometrów na wschód od miasta Tuła. Wywodził się on z arystokracji – był czwartym z pięciorga dzieci hrabiego Nikołaja Ilicza Tołstoja oraz hrabiny Marii z domu Wołkońskich. Już w 1830 r. stracił matkę, a siedem lat później odszedł jego ojciec. Wtedy został wzięty, wraz z rodzeństwem, na wychowanie do krewnych, gdzie pozostawał pod opieką guwernerów pochodzących z Francji oraz Niemiec.
W 1844 r. Lew Tołstoj rozpoczął studia na Uniwersytecie Kazańskim. Kształcił się na wydziałach orientalistyki i prawa. Nauczyciele opisywali go jako człowieka niezdolnego i niechętnego. Już po trzech latach przerwał edukację i powrócił do Jasnej Polany. Tam rozpoczął samodzielną naukę języka angielskiego oraz nadal zajmował się studiowaniem przepisów prawnych. Jeszcze w czasie pobytu w Kazaniu narodziło się w nim wielkie zainteresowanie filozofią, które także starał się rozwijać. W 1849 r. otworzył w Jasnej Polanie szkołę dla dzieci chłopskich, jednak znacznie więcej czasu spędzał w Moskwie i Petersburgu, gdzie z zamiłowaniem oddawał się hazardowi.
Niestroniący od rozrywek Tołstoj popadł w olbrzymie długi, które były efektem jego namiętności do kart. Postanowił wtedy pójść śladami starszego brata na Kaukaz, by wstąpić tam do wojska. W czasie wojny krymskiej Tołstoj uczestniczył w starciach na Bałkanach oraz w Sewastopolu. Służba wojskowa zbiegła się u Tołstoja z pierwszymi próbami literackimi („Dzieciństwo” i „Opowiadania Sewastopolskie”).
W latach 1857 i 1860-1861 pisarz odbył dwie podróże po Europie. W czasie pierwszej odwiedził Paryż, Szwajcarię oraz Włochy. Przy okazji drugiej ponownie zawitał do Francji oraz przemierzył Niemcy, interesując się głównie tamtejszą oświatą. Szczególne wrażenie wywołała u niego jedna z wizyt w Paryżu, w czasie której był świadkiem egzekucji. To traumatyczne przeżycie napełniło go niechęcią do wszelkich rządów i przejawów krępowania ludzkiej wolności. Jednakże z obu wojaży przywiózł także wiele nowych pomysłów i wielki bagaż wiedzy. Po powrocie do Jasnej Polany otworzył kolejne szkoły dla chłopskich dzieci, co nastąpiło już po zniesieniu pańszczyzny w Imperium Rosyjskim (1862). W tym czasie zajął się także tworzeniem podręczników oraz dzieł adresowanych do młodzieży (mających stanowić pomoce naukowe).
Rok 1862 przyniósł także małżeństwo Lwa Tołstoja z Zofią Bers. W tym czasie autor niemal zupełnie poświęcił się życiu rodzinnemu i działalności pedagogicznej. Równolegle wciąż pracował nad kolejnymi dziełami, tworząc m.in. „Wojnę i pokój”. W tym okresie coraz mocniej krystalizowały się także jego poglądy. Tołstoj odrzucał autorytety państwa i Cerkwi, chociaż był człowiekiem wierzącym. Sprzeciwiał się także przemocy, również jako formie odpowiedzi na agresję, chociaż tę uważał za lepszą, mniej obciążającą człowieka. Najważniejsze z kolei było dla niego życie na łonie natury – Tołstoj uznawał nowoczesną cywilizację za siłę niszczycielską dla człowieka i pogłębiającą podziały międzyludzkie. Świadectwem tych przemian jest „Spowiedź”, którą Tołstoj napisał w latach 1879-1880.
Kolejne lata przyniosły olbrzymią ilość dzieł, które często powodowały negatywne reakcje Cerkwi (Tołstoj został ekskomunikowany w 1901 r.) oraz rządu Imperium Rosyjskiego (wydano nawet zakaz dystrybuowania jego pism). Ostatni okres życia Tołstoja był czasem silnie naznaczonym pragnieniem powrotu autora do życia na łonie natury. Miał on nawet plany, by podzielić swój majątek między chłopów i rozpocząć egzystencję przystającą do jego poglądów, jednak zamiary te pokrzyżowała jego rodzina. W 1910 r. wymknął się z Jasnej Polany i udał się w podróż pociągiem. Zima i niska odporność starego organizmu spowodowały, że nabawił się zapalenia płuc. Autor „Wojny i pokoju” zmarł 20 listopada 1910 r. w Astapowie.
Lew Tołstoj - charakterystyka twórczości
Twórczość Lwa Tołstoja powszechnie klasyfikowana jest jako zgodna z wytycznymi realizmu. Autor potrafił jak nikt inny kreślić rozbudowane panoramy, przedstawiać bohaterów zbiorowych oraz wprowadzać znacznych rozmiarów opisy. W swoich powieściach kładł olbrzymi nacisk na wartości, gdyż był przekonany, że właśnie rolą sztuki jest ich propagowanie. Dlatego też otwarcie i głośno krytykował Tołstoj ideę sztuki dla sztuki, dostrzegając jej próżność, jałowość i niewielkie znaczenie z punktu widzenia etyki.
Za najważniejsze dzieła Lwa Tołstoja powszechnie uznaje się „Wojnę i pokój” oraz „Annę Kareninę” – wielu badaczy literatury uważa te powieści za najdonioślejsze w całej historii literatury. Pierwsza z nich to rosyjska epopeja osadzona w czasach napoleońskich, druga jest romansem traktującym o prawie człowieka do szczęścia. Właśnie tego typu problemy najbardziej zajmowały rosyjskiego pisarza.
W pisarstwie Tołstoja można odnaleźć zainteresowanie filozofią (bardzo widoczne są wpływy Schopenhauera), historią, kwestiami społecznymi, psychologią. Ogromna różnorodność jego dzieł ujawnia się także w mnogości technik i stylów pisarskich. Tołstoj tworzył nie tylko powieści wielkich rozmiarów, ale także nowele (np. „Za co?” – utwór poświęcony polskiemu powstańcowi zesłanemu w głąb Imperium Rosyjskiego) oraz teksty publicystyczne, w których poruszał nie tylko bieżące problemy i wyrażał swoje poglądy (znajdujące także odzwierciedlenie w jego prozie, np. patriarchalizm w „Wojnie i pokoju”), ale również badał sztukę.
Najważniejsze dzieła Tołstoja
„Dzieciństwo” (1852), „Lata chłopięce” (1854), „Młodość” (1857) (to tzw. cykl biograficzny), „Wojna i pokój” (1863-1869), „Anna Karenina” (1873-1877), „Spowiedź” (1879-1880, tekst publicystyczny), „Ciemna potęga” (1886), „Zmartwychwstanie” (1899), „Za co?” (1906).