 |
| Bolesław Prus - autor: A. Kamiński (1897) |
Bolesław Prus, a właściwie Aleksander Głowacki herbu Prus, przyszedł na świat 20 sierpnia 1847 r. w Hrubieszowie na Lubelszczyźnie. Jego ojciec – Antoni Głowacki – pełnił obowiązki ekonoma dworskiego, co oznacza, iż zarządzał szlacheckimi posiadłościami. Matką przyszłego literata była Apolonia z Trembińskich.
Pierwsze lata życia młody Aleksander spędził w Żabczu – majątku zarządzanym przez swojego rodzica. Kiedy miał trzy lata, zmarła jego matka. Sześć lat później opuścił go ojciec, a dziewięcioletni chłopiec trafił pod opiekę Marcjanny Trembińskiej, babki. Jednak i u niej długo nie zagrzał miejsca, gdyż kobieta umarła po roku. Następnym miejscem pobytu młodego Prusa był dom jego ciotki – Domiceli z Trembińskich Olszewskiej – który mieścił się w Lublinie. Tam też autor „Lalki” uczęszczał do Powiatowej Szkoły Realnej. W 1861 r. czternastoletni Aleksander Głowacki zamieszkał w Siedlcach ze swym starszym bratem Leonem. Już rok później przenieśli się do Kielc, gdzie przyszły literat zaczął uczęszczać do gimnazjum.
W 1863 r., gdy wybuchło powstanie styczniowe, Aleksander Głowacki miał 16 lat. Jego brat był jednym z działaczy „Czerwonych” (grupa zwolenników jak najszybszego wzniecenia powstania) i to właśnie on przyczynił się do tego, iż młodzieniec wziął udział w walkach. 1.09. tego samego roku przyszły literat został ranny w bitwie i pojmany przez Rosjan. Jednakże ze względu na jego młody wiek oraz dzięki wstawiennictwu ciotki wypuszczono go. Od tego czasu Aleksander Głowacki ponownie mieszkał z ciotką w Lublinie.
Spokój przyszłego autora „Lalki” szybko został zakłócony. Dnia 20 stycznia 1864 r. aresztowano go za udział w powstaniu. Do kwietnia przebywał w więzieniu na Zamku Lubelskim, a sąd wojskowy postanowił pozbawić go tytułu szlacheckiego. W dodatku podjęto decyzję, iż prawnym opiekunem młodzieńca (ze względu na zaburzenia psychiczne Leona) będzie wuj Klemens Olszewski. Po powrocie na wolność Aleksander Głowacki ukończył gimnazjum z doskonałymi wynikami (30 czerwca 1866 r.).
Dla zdolnego młodzieńca marzeniem były studia w którymś z wielkich miast europejskich. Najbardziej skłaniał się ku Petersburgowi, jednak trudna sytuacja finansowa nie pozwoliła mu na realizację tych planów. Dlatego też w październiku 1866 r. Aleksander Głowacki został studentem, Wydziału Matematyczno-Fizycznego Warszawskiej Szkoły Głównej. Naukę łączył z pracą zarobkową – pełnił obowiązki korepetytora oraz guwernera. W listopadzie 1869 r. Warszawska Szkoła Główna została zamknięta w wyniku represji popowstańczych, a Aleksander Głowacki postanowił przenieść się do Puław na Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa. Spędził tam tylko rok, gdyż popadł w konflikt z rosyjską kadrą nauczycielską.
W 1870 r. Głowacki powrócił do Warszawy, gdzie zaczął imać się rozmaitych zajęć, byle tylko zarobić na swoje utrzymanie. Pracował jako ślusarz, robił fotografie, przemawiał na ulicach – żadne z tych zajęć, co z perspektywy czasu wydaje się oczywiste, nie zaspokoiło ambicji zdolnego i młodego jeszcze mężczyzny.
Najpierw znalazł pracę jako kasjer w banku, a rok później postanowił spróbować swoich sił w roli dziennikarza. Pomysł ten okazał się dobry i już w maju 1872 r. ukazał się pierwszy artykuł Głowackiego pt.: „Nasze grzechy” (umieszczony został w „Opiekunie Domowym”). W tym samym roku przyszły autor „Lalki” posłużył się po raz pierwszy swoim pseudonimem artystycznym – Bolesław Prus. Szybko okazał się on utalentowanym twórcą. Już w następnym roku pisał artykuły dla kilku pism: „Muchy”, „Kolców” i „Niwy”, wciąż współpracował także z „Opiekunem Domowym”. W tym czasie pisał przede wszystkim humorystyczne podsumowania bieżących wydarzeń (pseudonimu używał właśnie wtedy, gdy podpisywał tego rodzaju artykuły).
Bardzo ważną datą w życiu Prusa okazał się rok 1874. Wówczas rozpoczął współpracę z „Kurierem Warszawskim”, publikował tam m.in. „Szkice warszawskie” oraz „Kronikę tygodniową”, co przyczyniło się do wzrostu jego popularności. Rok później przyszły autor „Lalki” wziął ślub z Oktawią Trembińską – kuzynką od strony matki. Kolejne lata przyniosły współpracę z kolejnymi pismami, obfitowały także w liczne próby literackie.
W 1877 r. Bolesław Prus podjął współpracę z „Nowinami”, a pięć lat później został redaktorem pisma. W 1881 r. zaczął pisać dla „Tygodnika Ilustrowanego”, a po sześciu latach dołączył także do „Kuriera Codziennego”. W międzyczasie miało miejsce niemiłe dla Prusa zdarzenie – prowadzone przez niego „Nowiny” zmuszone były ogłosić upadłość (1883), co sprowadziło na autora problemy finansowe.
W latach 80. Prus zaczął wyjeżdżać do sanatorium w Nałęczowie (było to jego ulubione miejsce wypoczynku). Tam też poznał Stefana Żeromskiego, na którego ślubie był świadkiem (1892). Trzy lata później Prus odbył jedyną w swoim życiu podróż zagraniczną (wszystkie tego typu działania uniemożliwiała mu agorafobia). Odwiedził Niemcy, Szwajcarię i Francję.
W XX wieku, gdy znaczenie pozytywistów było już bardzo niewielkie, Prus nadal pozostawał jednym z najbardziej cenionych polskich autorów, chociaż wydał już tylko jedną kompletną powieść. Ludzie traktowali go jako autorytet, co wpływało na chętne powierzanie mu różnych funkcji (był m.in. prezesem Stowarzyszenia Kursów dla Analfabetów Dorosłych).
Bolesław Prus zmarł na atak serca 19 maja 1912 r. w Warszawie. W swoim testamencie zapisał środki na stypendia edukacyjne dla dzieci z biednych rodzin wiejskich, a księgozbiór przekazał Towarzystwu Biblioteki Publicznej w Warszawie. Autor „Lalki”, chociaż był żonaty, nie doczekał się potomstwa (wraz z Oktawią Trembińską adoptowali syna – Emila – który w wieku 18 lat popełnił samobójstwo z powodu nieszczęśliwej miłości).
Pogrzeb jednego z najwybitniejszych polskich pisarzy odbył się 22 maja 1912 r. Na ostatnie pożegnanie artysty przybyło wielu ludzi, a samo wydarzenie szybko stało się wielką manifestacją. Prusa pochowano na Powązkach.
Twórczość Bolesława Prusa - charakterystyka
Bolesław Prus zapisał się na kartach historii polskiej literatury jako jeden z jej najwybitniejszych przedstawicieli. Jego dokonania artystyczne, tak mocno związane z pozytywizmem, często dorównują dziełom najwybitniejszych europejskich literatów epoki. Autor „Lalki” nie tylko potrafił doskonale posługiwać się słowem, lecz także wykazywał się wrażliwością na niesprawiedliwość społeczną, hipokryzję, zakłamanie oraz inne wady powszechnie występujące u wpływowych przedstawicieli narodu.
Literatura tworzona przez Prusa niemal zawsze łączyła się z oceną społeczeństwa – z tego powodu często określa się ją jako przynależną do nurtu realizmu krytycznego – np. „Lalka”. Był on twórcą niechętnym naturalizmowi żywiąc przeświadczenie, iż sztuka musi służyć czemuś więcej niż tylko biernemu rejestrowaniu rzeczywistości w jej detalach. Ponadto Prus uważał ten kierunek za deformujący prawdę o świecie, w którym – obok eksploatowanych przez naturalistów patologii – istnieje także dobro. Dlatego też zawsze w taki sposób komponował swoje utwory, by jasno zaznaczyć popierane kwestie oraz wyróżnić te niegodne, jego zdaniem, poparcia.
Bolesław Prus początkowo tworzył głównie opowiadania i nowele. Dopiero później zdecydował się posłużyć obszerniejszą formą, co okazało się bardzo dobrym posunięciem. Jego pierwszą powieścią były „Dusze w niewoli” z 1877 r. Olbrzymie uznanie przyniosła mu „Placówka” (dzieło, w którym widoczne są elementy naturalizmu) drukowana w „Wędrowcu” w latach 1885-1886.
Niesłychanym powodzeniem cieszyła się „Lalka”, przedstawiająca w sposób krytyczny panoramę dziewiętnastowiecznej Warszawy. Z kolei wiodącą pozycję autora ugruntował „Faraon”, w którym Prus wiele miejsca poświęcił funkcjonowaniu mechanizmów politycznych.
Najważniejsze dzieła Bolesława Prusa
Nowele i opowiadania: „Pałac i rudera” (1875), „Powracająca fala” (1880), „Antek” (1880), „Katarynka” (1880), „Kamizelka” (1882), „Grzechy dzieciństwa” (1883), „Omyłka” (1884), „Z legend dawnego Egiptu” (1888).
Powieści: „Dusze w niewoli” (1877), „Anielka” (1890 oraz wydanie zmienione 1895), „Placówka” (1886), „Lalka” (1890), „Emancypantki” (1894), „Faraon” (1897) oraz „Dzieci” (1909).