 |
„Psałterz floriański” do 1931r. znajdował się w austriackiej miejscowości Sankt Florian. Odkryto go już w 1827, ale dopiero 104 lata później postanowiono odkupić najstarszy znany polski przekład psalmów.
Okoliczności powstania i autorstwo
„Psałterz floriański” to bardzo bogato zdobione dzieło składające się z 301 pergaminowych stronic. Na podstawie zamieszczonych w nim ilustracji i miniatur stwierdzono, że powstał on najprawdopodobniej dla królowej Jadwigi – żony Władysława Jagiełły. Wskazuje na to monogram (litera lub kilka liter powiązanych kompozycyjnie – połączonych – stosowanych jako oznaczenie własności) zastosowany w psałterzu – dwie gotyckie litery „M” skrzyżowane pod kątem prostym. Takie same wzory odnaleziono w komnacie wawelskiej zamieszkanej niegdyś przez Jadwigę.
Wielu badaczy uważało, że psałterz powstał w kłodzkim klasztorze kanoników regularnych, na co mógłby wskazywać szczególny związek pary królewskiej z tym zakonem (to Jagiełło na prośbę Jadwigi sprowadził ich do Krakowa). Jednak bardziej wnikliwa analiza warstwy językowej psałterza wskazuje na to, że najprawdopodobniej powstawał on w Małopolsce, a jego forma zewnętrzna jest dziełem skryptorium wawelskiego.
Dzisiaj uważa się, że dzieło powstawało w trzech fazach. Pierwsza – do śmierci królowej Jadwigi w 1399 r. – doprowadziła psałterz do 188 karty, a iluminacja wykonana była tylko częściowo. Druga część procesu tworzenia (XV w.) wskazywałaby na to, ze dzieło nadal przeznaczone miało być dla kogoś o wysokiej pozycji, chociaż warstwa artystyczna psałterza cechowała się już znacznie większą skromnością. Trzecia faza powstawania „Psałterza floriańskiego” miała miejsce niedługo później. Dopisano wtedy zaledwie 16 kart, uzyskując ostateczną liczbę – 301.
Autor dzieła nie jest znany, istnieją jedynie hipotezy mówiące o tym, że mógł być to ktoś znajdujący się bardzo blisko pary królewskiej – być może biskup krakowski Piotr Wysz, jednak nie znajdują one wystarczająco wielu argumentów na swoje potwierdzenie.
Warto tutaj dodać, że „Psałterz floriański” został w XVI stuleciu skradziony z Krakowa i trafił w ręce niejakiego Bartłomieja Siessa (nabył on go najpewniej od włoskiego kupca), który oddał go do klasztoru kanoników regularnych w Sankt Florian.
Charakterystyka
„Psałterz floriański” to dzieło trójjęzyczne – łacińskie, polskie i niemieckie. Taki układ stanowi kolejny argument potwierdzający jego przeznaczenie dla osoby wykształconej i znajdującej się wysoko w hierarchii społecznej. Zawiera ona 150 psalmów, które poprzedzono dwoma prologami. Poszczególne wersy były od razu tłumaczone, a powstałe w ten sposób luki wypełniano ilustracjami, by zachować wypełnienie kolumny. Same ozdoby graficzne potwierdzają, że ich autor był człowiekiem obytym i dobrze znającym kulturę ówczesnej Europy – a szczególnie Francji i Włoch.
Polska warstwa językowa „Psałterza floriańskiego” składa się z licznych form charakterystycznych dla Małopolski oraz wielu wpływów czeskich (widoczne szczególnie w częściach dopisanych później). Dzisiejsi badacze uważają, że tłumacz posiłkował się czeskim przekładem psalmów.
Dzisiaj „Psałterz floriański” znajduje się w Bibliotece Narodowej w Warszawie i jest jednym z najcenniejszych zabytków, jakie są tam przechowywane.