„Bulla gnieźnieńska” została wydana 7 lipca 1136 r. w Pizie. Dokument ten zniósł zwierzchnictwo arcybiskupstwa magdeburskiego nad arcybiskupstwem gnieźnieńskim, czyli dał polskiemu Kościołowi niezależność.
Okoliczności powstania „Bulli gnieźnieńskiej”
Powstanie dokumentu wiązało się z zakusami strony niemieckiej, która chciała zapewnić sobie zwierzchnictwo nad arcybiskupstwem gnieźnieńskim. Wykorzystano w tym celu poparcie, jakiego polscy dostojnicy udzielili antypapieżowi Anakletowi II. Arcybiskup magdeburski – Norbert z Xanten – widział w tym fakcie szansę uzyskania bulli pozwalającej Magdeburgowi na kontrolę nad archidiecezją gnieźnieńską. Przedstawił on papieżowi Innocentemu II dokumenty na poparcie swoich żądań (ich autentyczność jest często podważana – być może były one sfałszowane). W czerwcu 1133 r. ukazała się bulla „Sacrosancta Romana”, dokument realizujący zamierzenia Norberta z Xanten. Jednak już rok później arcybiskup Magdeburga zmarł, a wytężone starania księcia Bolesława Krzywoustego oraz arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba ze Żnina przyniosły efekt w postaci cofnięcia przez Innocentego II wcześniejszej bulli. Dnia 7 lipca 1136 r. wydana została bulla „Ex comisso nobis a Deo”, która ostatecznie uniezależniła Kościół polski od arcybiskupstwa magdeburskiego.
Treść „Bulli gnieźnieńskiej”
„Bulla gnieźnieńska” została napisana w urzędowym języku średniowiecznej Europy – łacinie. Wpleciono jednak w jej tekst 410 polskich wyrazów. Były to nazwy geograficzne (grodów, prowincji, wsi, rzek) oraz nazwy własne (nazwiska rycerzy, poddanych oraz rzemieślników).
Obie te kategorie można podzielić na mniejsze podgrupy. Pośród nazw geograficznych można zatem wyodrębnić:- nazwy osad służebnych (rzemieślniczych) – Chomętowo (od chomąta),
- nazwy oznaczające założyciela osady (tzw. patronimiczne) – Bralicy : Bral,
- nazwy utworzone od nazw osobistych – Sędomirz : Sędomir, Milicz : Milik,
- nazwy związane z ukształtowaniem terenu – Dolsko (od doliny, dołu), Ostrów (od staropolskiego ostrów, które oznaczało wyspę).
Wśród nazw własnych także możliwe jest wydzielenie czterech kategorii:
- staropolskie imiona dwuczłonowe – Dobromysł (Dobro – mysł), Żyrosław (Żyro – sław),
- skróty imion dwuczłonowych – Sławik od Sławomir,
- imiona przezwiskowe (odapelatywne – od wyglądu, charakteru, zachowania) – Byczek, Gęba,
- imiona obcojęzyczne – Piotr, Jan, Szymon.
Późniejsze losy „Bulli gnieźnieńskiej”
„Bulla gnieźnieńska” była przechowywana w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie. W czasie II wojny światowej została zrabowania i trafiła do Niemiec. W 1945 powróciła do Gniezna, lecz tylko na moment – tym razem wywieziono ją za wschodnią granicę Polski. Dopiero w 1950 r. na dobre trafiła do naszej pierwszej stolicy.
Bulla ta stanowi bezcenny zabytek języka polskiego. Prowadzone nad nią badania znacznie przyczyniły się do opisania starszych form polszczyzny i przybliżyły zasady funkcjonowania języka naszych przodków.