Scholastyka to szerokie pojęcie, odnoszące się przede wszystkim do dominującego kierunku chrześcijańskiej filozofii w średniowieczu. Scholastyka obejmowała wiele nurtów, których wspólną cechą było podejmowanie prób wyjaśniania kwestii dotyczących wiary (prawd wiary, dogmatów) za pomocą metod racjonalnych (rozumu), często zaczerpniętych z filozofii antycznej.
Scholastyka to także termin związany z określonym modelem rozumowania (wypracowanym na podstawie dokonań Arystotelesa i Boecjusza) praktykowanym w średniowieczu. Opierała się ona na rozumowaniu dialektycznym, co wiązało się z wyciąganiem wniosków i rozstrzyganiem sprzeczności. Rozpatrywany tekst poddawano więc wnikliwej analizie, która opierała się na dokładnym przeczytaniu (lectio), dyskusji wokół tekstu (disputatio) oraz formułowaniu wniosków (determinatio). Ten sposób rozumowania, jak łatwo można się domyślić, był stosowany przez filozofów związanych ze scholastyką.
Scholastyka – historia. Jej twórcy i najważniejsi przedstawiciele
Alkuin i Piotr z Pizy – pierwszy z nich był mnichem, poetą i filozofem, natomiast drugi zajmował się filologią. Obydwaj działali na dworze Karola Wielkiego. Wnieśli oni nieoceniony wkład w renesans karoliński, w czasie którego powstały szkoły będące później intelektualnym centrum Europy.
Jan Szkot Eriugena (810-877) – mnich i uczony działający na dworze Karola II Łysego. Głosił, że między wiarą i rozumem nie ma sprzeczności, a rolą rozumu jest wyjaśnianie wątpliwości.
Lanfrank z Bec (1010-1089) – arcybiskup Canterbury, który w swoich poglądach przyznawał pierwszeństwo wierze, jednak twierdził, iż drogą rozumową można ją potwierdzać. Uważał, że dialektyka może być metodą poznawczą w teologii.
 |
| Pieczęć Anzelma z Canterbury/ commons.wikimedia.org |
Anzelm z Canterbury (1033-1109) – jeden z Doktorów Kościoła, uważany dzisiaj za twórcę scholastyki. Głosił on tzw. wiarę poszukującą zrozumienia, co w praktyce oznaczało, że wiara łączy się z rozumem. Zalecał, by podczas czytania Pisma Świętego jego tekst interpretować właśnie za pomocą rozumu.
Anzelm z Laon (?-1117) – jeden z prekursorów badań hermeneutycznych nad Biblią. Nauczyciel wielu filozofów, m.in. Piotra Abelarda.
Piotr Abelard (1079-1142) – był głównie filozofem. Wypracował metodę wyjaśniania prawd wiary, która oparta była na analogiach i podobieństwach. Jego sposób stanowił innowację, lecz nie udało mu się uniknąć sprzeczności z nauką Kościoła.
Albert Wielki (1193/1205-1280) – Doktor Kościoła, który jako pierwszy dostrzegł różnice między metodologią nauk przyrodniczych a metodologią teologii. W filozofii Arystotelesa dostrzegał możliwość pogodzenia prawd wiary i prawd nauk przyrodniczych.
Roger Bacon (1214-1292) – dzisiaj uchodzi za jednego z pierwszych empirystów w historii nauki. Daleki był od spekulatywnego rozpatrywania problemów, wolał udowadniać rozmaite tezy na podstawie badań eksperymentalnych.
Święty Tomasz z Akwinu (1225-1274) – on także uważał rozum za niezbędny w religijnych poszukiwaniach. Stworzył metody rozumowego udowadniania istnienia Boga, zwane także pięcioma drogami św. Tomasza.
Jan Duns Szkot (1266-1308) – wybitny logik, filozof i teolog. To on stworzył prawo, w myśl którego logika nie toleruje sprzeczności. Był także autorem szkotyzmu, czyli filozofii łączącej odrębne nurty: platońsko-augustiański z tomistyczno-arystotelesowskim.
Scholastyka – założenia (najważniejsze)
Scholastyka zakładała niepodważalność dogmatów. Głosiła także, że istnieje możliwość potwierdzenia ich za pomocą rozumowania. Dążyła przy tym do systematyzowania wiedzy.
Zwolennicy scholastyki uważali, że Pismo Święte należy wyjaśniać przez pryzmat rozumu. Scholastyka była więc nurtem opozycyjnym do średniowiecznego mistycyzmu, koncentrującego się na kontemplacyjnym postrzeganiu prawd wiary.
Dalszy rozwój scholastyki
Scholastyka była nurtem umysłowym posługującym się bardzo ścisłą i sztywną metodą postępowania. Właśnie to doprowadziło na przestrzeni wieków do spadku jej popularności. Jednakże później (tj. w XIX w.) doszło do odrodzenia się scholastyki w postaci neoscholastyki (neotomizmu).
Jednym z jej najważniejszych założeń neoscholastyki jest przekonanie, iż metafizyka musi uznawać fakty naukowe.