Franciszkanizm to ruch religijno-filozoficzny, który został zapoczątkowany w średniowieczu w XIII w. przez św. Franciszka z Asyżu.
Wiara i Bóg według franciszkanizmu – chrystocentryzm
Franciszkanizm zerwał z dominującym w średniowieczu obrazem Boga-surowego Sędziego. Święty Franciszek koncentrował się raczej na pokazaniu Go jako sprawcy dobra istniejącego na świecie. Pragnął, by ludzie widzieli w Stwórcy świata nieskończone Miłość i Dobro. Ucieleśnieniem tych wartości był Syn Boży – Jezus – który we franciszkanizmie uważany był za najpełniejszy wzór do naśladowania.
Taki sposób postrzegania Zbawiciela nazywany jest chrystocentryzmem. Duchowość franciszkańska odznacza się także bardzo silnym kultem Matki Boskiej, co wynika właśnie z chrystocentrycznego charakteru tego ruchu; wszak to Maryja urodziła Jezusa.
Człowiek we franciszkanizmie
 |
| Giotto di Bondone „Kazanie do ptaków” (1297-1300) |
Franciszkanizm był swoistym „powiewem świeżości”, jeśli chodzi o sposób postrzegania człowieka i jego życia. Słowem kluczem niezbędnym do zrozumienia tej przemiany jest afirmacja, czyli – akceptacja, uznanie. Święty Franciszek nie negował średniowiecznej ascezy, lecz zalecał praktykowanie jej z umiarem, gdyż świat – jako dar od Boga – należy doceniać przez sam szacunek do jego Stwórcy. Wspaniałość Boga, w ujęciu zwolenników świętego Franciszka, najlepiej manifestowała się w wykreowanej przez Niego przyrodzie, co znalazło odzwierciedlenie w doktrynie zapoczątkowanej przez „Biedaczynę z Asyżu". Zachęcał on do cieszenia się pięknem świata ożywionego, a zwierzęta nazywał „braćmi mniejszymi”.
Nie należy jednak sądzić, że duchowość franciszkańska zakładała bezkrytyczne czerpanie radości z życia. Owszem, był to bardzo ważny element, ale św. Franciszek zalecał, by w życiu kierować się ubóstwem, miłością do bliźnich oraz pokorą.
Kwestia śmierci we franciszkanizmie
Śmierć panowała niepodzielnie nad średniowiecznym światem i umysłowością. Ludzi przerażała wizja okrutnej kostuchy, ścinającej swoją kosą następne głowy. I w tej materii święty Franciszek znacznie odmienił ludzkie postrzeganie śmierci.
Człowiek szczęśliwy, według świętego, nie boi się bowiem momentu swojego odejścia, ponieważ ma świadomość, że dobrze wykorzystał dany mu czas i opuszczając świat doczesny – zbliża się do Boga. Śmierć w duchowości franciszkańskiej to ostateczne szczęście, zbliżenie się do nieskończonej Miłości.
Kontynuatorzy filozofii św. Franciszka
Franciszkanizm był w średniowieczu czymś szczególnym. Ten rodzaj chrześcijańskiej duchowości opartej na miłości, dobru, radości, pokorze i ubóstwie znalazł licznych zwolenników i kontynuatorów. Postać świętego Franciszka – prekursora takiego sposobu oddawania czci Bogu – cieszyła się w średniowieczu wielkim poważaniem. Wśród najważniejszych propagatorów franciszkanizmu wymienić można: św. Antoniego Padewskiego, św. Anielę z Foligno, św. Bernardyna z Sieny oraz św. Maksymiliana Marię Kolbego.
Warto dodać, że franciszkanizm stał się inspiracją także dla ludzi niezwiązanych z duchowieństwem. Motywy charakterystyczne dla tej duchowości wielokrotnie pojawiały się w literaturze i innych sztukach. Sztandarowym dziełem, które jest zarazem wykładnią filozofii świętego Franciszka, są „Kwiatki św. Franciszka” – zbiór opowiadań przytaczających wydarzenia z życia „Biedaczyny z Asyżu”, wydany po raz pierwszy już w XIV w.