Maryja/Maria pochodziła z królewskiego rodu Dawida, z pokolenia Judy. Jej rodzicami (zgodnie z apokryfem Protoewangelia Jakuba) byli Joachim i Anna, którzy zostali w Kościele wyniesieni do godności świętych. Mężem Maryi był Józef. Mieszkali w z Nazarecie, w Galilei.
Przez Boga została Maryja wybrana na Matkę Jezusa Chrystusa. Jej postać jest obecna w Nowym Testamencie, ale w większości przypadków występuje w tle wydarzeń np. stoi pod krzyżem Jezusa (J 19, 25) i staje się świadkiem Jego śmierci. Jednym z wyjątków od tej „reguły” jest Zwiastowanie Pańskie.
Zwiastowanie Pańskie
Zwiastowaniem Pańskim nazywane jest objawienie się Marii Archanioła Gabriela, który zapowiedział Jej narodzenie Syna Bożego, Jezusa Chrystusa. Opis tego wydarzenia znajduje się wyłącznie w Ewangelii św. Łukasza. Od tej chwili Maryja całkowicie poddaje się woli Bożej:
Na to rzekła Maryja: „Oto Ja służebnica Pańska, niech Mi się stanie według twego słowa!” Wtedy odszedł od Niej anioł. (Łk 1, 38)
Maryja, obok Abrahama, stanowi dla wszystkich wiernych wzór posłuszeństwa wiary, gdyż urzeczywistniła je w sposób najdoskonalszy. Z tego względu nazwana została przez św. Elżbietę „Błogosławioną, która uwierzyła” (Łk 1, 45). Jej wiara nie zachwiała się nawet w chwili, gdy Jej Syn, umierał na krzyżu.
Maryja została zapowiedziana już w słowach Boga do szatana po popełnieniu grzechu pierworodnego przez Adama i Ewę:
Wprowadzam nieprzyjaźń między ciebie i niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę. (Rdz 3,15)
Fragment ten nazywany jest Protoewangelią. Na podstawie powyższych słów Maryja bywa określana także nową Ewą.
Maryja dzięki swojemu posłuszeństwu i wierze stała się matką Jezusa Chrystusa, i tym samym współpracowała w dziele zbawienia. Dlatego mówi się o Niej także jako o Matce Żyjących.
Poza tym Kościół głosi, że Maryja nie była naznaczona grzechem pierworodnym, a w czasie swojego ziemskiego życia, dzięki łasce Boga, nie popełniła żadnego grzechu osobistego. Maryja była bowiem odkupiona od chwili swojego poczęcia, co wyraża dogmat o Niepokalanego Poczęcia, ogłoszony przez Papieża Piusa IX w 1854 r:
Najświętsza Maryja Dziewica od pierwszej chwili swego poczęcia, przez łaskę i szczególny przywilej Boga wszechmogącego, na mocy przewidzianych zasług Jezusa Chrystusa, Zbawiciela rodzaju ludzkiego, została zachowana nienaruszona od wszelkiej zmazy grzechu pierworodnego.
W Tradycji wschodniej Maryja jest nazywana „Całą Świętą” (Panaghia).
Maryja - Matka Boska
Dogmat o Maryi jako Matce Bożej (Theotokos) przyjął i ogłosił w 431 r. Sobór Efeski. Należy przy tym zaznaczyć, że Maryja jest Matką Syna Bożego według ciała i tylko według ciała, gdyż Maryja była wyłącznie stworzeniem, a nie istotą boską. Kościół jednak dodaje, że spośród stworzeń została wyróżniona najwyższą godnością.
Święto Maryi Bożej Rodzicielki obchodzone jest 1 stycznia. Jest to najstarsze święto maryjne, ale do liturgii zostało wprowadzone dopiero w 1931 r.
Maryja poczęła Jezusa pod natchnieniem Ducha Świętego, bez nasienia męskiego. Jezus nie miał zatem ziemskiego ojca, choć rolę opiekuna sprawował nad nim mąż Maryi, św. Józef.
Kościół przyjmuje, że w chwili poczęcia Maryja była dziewicą, zgodnie z proroctwem Izajasza: „Oto Dziewica pocznie i porodzi Syna” (Iz 7, 14). Owo dziewicze poczęcie jest dziełem Boga, które przekracza ludzkie możliwości oraz ludzkie rozumowanie.
Kościół wyznaje jednak nie tylko dziewictwo Maryi w czasie poczęcia, ale także trwałe dziewictwo po narodzeniu Chrystusa (aż do śmierci), które „nie naruszyło Jej dziewiczej czystości, lecz ją uświęciło” (Sobór Watykański II konst. Lumen gentium, 57). Maryja jest czczona jako „zawsze Dziewica" (Aeiparthenos). Kościół naucza także, że dziewictwo Maryi jest znakiem jej nieskażonej wątpieniem wiary.
Pismo Święte wspomina o braciach i siostrach Jezusa. Jednak Kościół przyjmuje, że Maryja nie miała innych dzieci, a określenia te zostały zastosowane w odniesieniu do bliskich krewnych. Jezus jest zatem jedynym Synem Maryi. Jednocześnie macierzyństwo duchowe Maryi obejmuje wszystkich ludzi i Maryja nazywana jest Matką Kościoła, gdyż:
W szczególny zaiste sposób współpracowała z dziełem Zbawiciela przez wiarę, nadzieję i miłość żarliwą dla odnowienia nadprzyrodzonego życia dusz ludzkich. Dlatego to stała się nam Matką w porządku łaski. (Sobór Watykański II, konst. Lumen gentium, 61.)
Wniebowzięcie
Dogmat Wniebowzięcia Błogosławionej Dziewicy Maryi został ogłoszony dopiero w 1950 r. przez Piusa XII. Wniebowzięcie Maryi nie zostało bowiem opisane w Biblii (w przeciwieństwie do wniebowzięcia proroka Eliasza i Henocha).
Na koniec Niepokalana Dziewica, zachowana wolną od wszelkiej skazy winy pierworodnej, dopełniwszy biegu życia ziemskiego z ciałem i duszą wzięta została do chwały niebieskiej i wywyższona przez Pana jako Królowa wszystkiego, aby bardziej upodobniła się do Syna swego, Pana panujących oraz Zwycięzcy grzechu i śmierci. (Sobór Watykański II, konst. Lumen gentium, 59)
Jest to dogmat katolicki i nie jest uznawany przez prawosławie i protestantyzm.
Według Tradycji Wniebowzięcie Maryi nastąpiło 12 lat po Wniebowstąpieniu Chrystusa.
Tytuły Maryi
Do Maryi stosuje się tytuły: Błogosławionej Dziewicy, Matki Boskiej, Orędowniczki, Wspomożycielki, Pomocnicy, Pośredniczki, Królowej Nieba i Ziemi, Bogurodzicy, Najświętszej Maryi Panny, Madonny.
