Faryzeusze
Faryzeusze („oddzieleni”) byli żydowskim stronnictwem religijno-politycznym; w opracowaniach można się spotkać z określeniem ich jako sekty religijnej. Wyłonili się za panowania Jana Hyrkana, czyli ok. 135-104 przed Chr.
Rekrutowali się na ogół z warstw średnich, reprezentując żydowską religijność ludową. W czasach Heroda liczyli ok. 6 tysięcy osób. Tym co ich odróżniało, oddzielało, od reszty była bardzo szczegółowa znajomość Tory oraz tradycja jej ustnej interpretacji (Ustna Tora). Byli zagorzałymi zwolennikamiPrawa. Stali w opozycji do stronnictwa saduceuszy. Nie zgadzali się na jakąkolwiek hellenizację, ich postawa była niezależna od władz rzymskich i nie współpracowali z nimi.
Byli zwolennikami teokracji, oczekiwali ustanowienia Królestwa Bożego na ziemi, ożywiały ich nadzieje mesjanistyczne. Wierzyli w zmartwychwstanie ciał, odpłatę pośmiertną oraz istnienie aniołów i demonów. Reprezentowali skrajny formalizm religijny, zarzucano im hipokryzję. Pogardzali „tłumem nie znającym Prawa”, niemniej cieszyli się szacunkiem i sympatią wśród mas, a ich wpływ był ogromny. Tworzyli gminy, na których czele stali uczeni w piśmie nauczyciele, czyli rabbi. Swoje nauki głosili w synagogach. Do stronnictwa faryzeuszy należał św. Paweł przed swoim nawróceniem.
Wielokrotnie wchodzili w spory i dyskusje z Chrystusem, krytykują jego uzdrawianie w szabat oraz kontakty z celnikami i grzesznikami. Uważali Go za bluźniercę. Z drugiej strony wiemy z Ewangelii, że Jezus jadał u faryzeuszów (Łk 7, 36) i to oni ostrzegli Go o niebezpieczeństwie (Łk 13, 31). Papież Benedykt XVI podkreślił w swojej nauce, że faryzeusze nie odpowiadają za śmierć Chrystusa.
Po zburzeniu świątyni jerozolimskiej w 70 r. po Chr. upadł tzw. judaizm świątynny, a razem z nim stronnictwa religijno-polityczne. Wówczas to faryzeusze zadbali o znajomość Prawa i dzięki nim, a szczególnie szkole Hillela, wyłonił się tzw. judaizm rabiniczny. Mówi się, że faryzeusze ocalili judaizm od zagłady.
Współcześnie faryzeuszem określa się człowieka fałszywego i obłudnego.
Saduceusze
Sama nazwa saduceusze oznacza prawdopodobnie potomkowie/stronnicy Sadoka (Sadok był arcykapłanem Salomona). Pojawili się jako zorganizowana grupa za panowania Jana Hyrkana, czyli w II w. przed Chr. W przeciwieństwie do faryzeuszy, saduceusze rekrutowali się z bogatej arystokracji kapłańskiej. Ich autorytet miał źródło w pochodzeniu i w pozycji społecznej, a nie w pobożności i wiedzy. Odznaczali się konserwatyzmem.
Głównym zadaniem saduceuszy było administrowanie Świątynią i czuwanie nad rytuałem. Nie dbali o podnoszenie religijnego poziomu ludu Odrzucali ustną tradycję, liczyła się dla nich tylko Tora, a interpretacja Prawa w ich wykonaniu była bardzo dosłowna. Zaprzeczali zmartwychwstaniu umarłych, nieśmiertelności, odpłacie pozagrobowej, jak również istnieniu aniołów oraz demonów. Chętnie akceptowali rzymskie rządy. Nie cieszyli się sympatią ludu, więc gdy tylko świątynia przestała istnieć, również i oni zniknęli ze sceny żydowskiej.