Św. Szczepan był pierwszym męczennikiem (Protomartyr) w chrześcijaństwie. Jego greckie imię Stephanos wskazuje, że nie był Żydem, ale nawróconym hellenistą. Został wybrany do grona Siedmiu, których zadaniem była posługa ubogim i wdowom w Kościele w Jerozolimie (Dz 6,1-7). Tradycja widzi w ustanowieniu Siedmiu diakonat, stąd Szczepan nazywany jest diakonem Kościoła.
Św. Szczepan nie ograniczył się jednak do posługi charytatywnej. Tak jak Apostołowie głosił Ewangelię i dokonywał cudów (Dz 6,8-10). Został oskarżony przez Sanhedryn, że występuje przeciwko Prawu. W swojej mowie obrończej Szczepan przedstawił historię Izraela z perspektywy chrześcijańskiej, tj. w świetle zapowiedzi śmierci i zmartwychwstania Jezusa, wytykając Żydom ich nieposłuszeństwo, oporność i lekceważenie woli Boga. Publicznie wyznał wiarę w Chrystusa, za co został ukamienowany pobliżu Bramy Damasceńskiej.
A on pełen Ducha Świętego patrzył w niebo i ujrzał chwałę Bożą i Jezusa, stojącego po prawicy Boga. I rzekł: «Widzę niebo otwarte i Syna Człowieczego, stojącego po prawicy Boga». (Dz 7, 55-56)
Śmierć Szczepana datuje się na 36 r. po Chr. Św. Łukasz w Dziejach Apostolskich podkreśla, że przy kamienowaniu był obecny Szaweł, czyli św. Paweł przed nawróceniem. Szaweł nie mógł jednak brać bezpośredniego udziału w egzekucji, gdyż był niepełnoletni. Pilnował szat oprawcom Szczepana.
Męczeńska śmierć Szczepana zapoczątkowała pierwsze prześladowanie w Kościele Jerozolimskim. Żydzi wykorzystali brak namiestnika rzymskiego w mieście i rozpoczęli akcję niszczenia chrześcijaństwa. Wyznawcy Chrystusa musieli uciekać, ale w trakcie wędrówki nie zapominali o głoszeniu Ewangelii: Ci, którzy się rozproszyli, głosili w drodze słowo (Dz 8,4). W ten sposób Ewangelia dotarła do Samarii, Fenicji i Syrii, aż po Antiochię.
W ikonografii św. Szczepan jest przedstawiany jako młody diakon w białej tunice. Jego atrybutami są: księga, kamienie (symbol męczeństwa), gałązka palmowa.
Kościół katolicki wspomina św. Szczepana w drugim dniu oktawy Święta Bożego Narodzenia, czyli 26 grudnia.
Patronat
Św. Szczepan jest patronem kamieniarzy, tkaczy, kucharzy, budowlańców, diakonów, stajennych, woźniców, stolarzy. Wzywany także w przypadku opętania oraz w modlitwie o dobrą śmierć.