Augustynizm lub augustianizm to doktryna filozoficzna, która zapoczątkowana została przez św. Augustyna z Hippony (354-430). Przez długie lata augustianizm był oficjalną filozofią Kościoła katolickiego.
Najważniejszymi źródłami filozofii augustiańskiej były: Pismo Święte oraz neoplatonizm (powstały w Aleksandrii pod wpływem filozofii Platona).
Bóg i metafizyka w agustianizmie
Bóg stanowił centralne zagadnienie filozofii augustiańskiej. Dokonał On aktu stworzenia świata z niczego, toteż każdy element, który został przez Niego wykreowany, zależny jest właśnie od Boga. Z tym przekonaniem wiąże się jeszcze jeden fakt – Bóg, czyli Stwórca świata, jest Istotą doskonałą, więc Jego dzieło musi być dobre.
Skąd więc w świecie wzięło się zło? Augustianizm odpowiada na to pytanie poprzez określenie zła jako braku dobra. Zwolennicy tego nurtu nie twierdzili więc, że Bóg stworzył zło, lecz uważali, że jedynie pozwolił na jego istnienie.
Augustianizm głosił prawdę o Trzech Osobach Boskich – Ojcu, Synu i Duchu Świętym. Pochodzenie Świętej Trójcy uważano za wewnętrzne, co oznaczało, iż Osoby Boskie nie zależą od zewnętrznych czynników. Mogą natomiast być poznawane przez człowieka. Święty Augustyn był przekonany, że Boga poznaje się w sposób aprioryczny – poprzez intuicję (całym swoim życiem). Podjął on także próbę racjonalnego potwierdzania istnienia Boga. Najważniejszy dowód, jaki przedstawił, mówił o tym, że ludzkie poznanie (np. moralne) jest tak niezwykle silnie zakorzenione w umyśle i tak mocno go kształtuje, że nie może ono pochodzić z doświadczenia, lecz musi być wrodzone – zatem dane przez Boga.
Filozofia zapoczątkowana przez św. Augustyna głosiła także, iż poszczególne byty są tym doskonalsze, im bliżej Boga się znajdują. Obrazowe przedstawienie tej teorii wygląda następująco: Bóg > stworzenie, dusza > ciało, łaska > natura.
Teoria poznania (epistemologia) w augustianizmie
Augustianizm wyróżnia trzy sposoby poznania: zmysłowe, rozumowe oraz mistyczne. Pierwsze z nich jest najbardziej niedoskonałe – dostarcza podstaw wiedzy o zjawiskach. Poznanie rozumowe także nie jest kompletne, a szczególnie dobrze sprawdza się w sferze indywidualnych doświadczeń (człowiek nie może się mylić odnośnie swoich przeżyć).
Najważniejsze jest poznanie mistyczne, gdyż to właśnie w ten sposób Bóg pozwala poznać człowiekowi najważniejsze prawdy. Pojęciem ściśle związanym z mistycznym aspektem postrzegania świata jest iluminacja, czyli oświecenie, dzięki której człowiek mógł poznawać prawdy niedostępne dla zmysłowego odbioru świata.
Człowiek w augustianizmie
W myśl augustianizmu człowiek składa się z duszy i ciała. Należy jednak pamiętać, że dusza nie jest w żadnym sensie „wytworem” sfery fizycznej.
Najważniejszymi przymiotami duszy są: rozum, wola i pamięć (odbicie Trójcy Świętej). Dusza uznawana była przez świętego Augustyna za byt samoistny mogący istnieć bez ciała. Natomiast samo ciało nie mogłoby żyć bez tego boskiego pierwiastka.
Etyka w augustianizmie
Najważniejszym zagadnieniem z dziedziny etyki, jakie było podejmowane przez augustianizm, był problem prawa (zasad i wytycznych, którymi należy się kierować). Filozofia św. Augustyna głosiła, że najwłaściwsze zasady zostały „umieszczone” przez Boga w ludzkiej duszy. Pogląd ten nazywany jest koncepcją prawa naturalnego.
Społeczeństwo w agustianizmie
Święty Augustyn był głęboko przekonany, że ludzie są istotami społecznymi i powinni łączyć się w zgromadzenia. Sam wydzielił trzy główne społeczności (podział ten powstał pod kątem religijnym): społeczność Bożą, społeczność Szatana i społeczność Ziemską. Ta ostatnia była miejscem, w którym ścierały się dwie przeciwstawne siły – Bóg z Szatanem.
Filozofia świętego Augustyna stworzyła także opozycję do ziemskich państw – często znikających w wyniku kataklizmów i wojen. Było nią Państwo Boże tworzone przez ludzi, których celem jest dążenie do Stwórcy.
Augustianizmu – najważniejsi przedstawiciele doktryny
Najważniejszą postacią w dziejach augustianizmu był twórca doktryny – św. Augusty z Hippony. Kontynuatorami jego poglądów byli m.in.: Fulgencjusz z Ruspe oraz Cezary z Arles.
Doktryna augustiańska odegrała bardzo znaczącą rolę w rozwoju życia umysłowego średniowiecza. Przez długi czas była główną filozofią Kościoła chrześcijańskiego, co spowodowało, że stała się inspiracją dla późniejszych myślicieli tej epoki, m.in. Piotra Abelarda oraz św. Tomasza z Akwinu.