Teocentryzm - definicja, przykłady

 

Pojęcie „teocentryzm” pochodzi z języka greckiego i jest zlepkiem dwóch słów: Theos (Bóg) oraz centrum (środek). Często parafrazuje się je jako: „ukierunkowany na Boga”. Najprościej można rozumieć teocentryzm jako pogląd, w myśl którego to właśnie Bóg stanowi początek i koniec wszystkiego. To On jest punktem odniesienia ludzkich myśli i działań, przez Jego pryzmat należy je oceniać i wartościować.

Teocentryzm nie został wypracowany przez chrześcijańskich myślicieli. W obecność jakiejś siły sprawczej, która regulowałaby istnienie świata, wierzyli już starożytni filozofowie – m.in. Platon, który poszukiwał „pierwszej przyczyny” lub Arystoteles głęboko wierzący w „pierwszego poruszyciela”.

Okresem, w którym teocentryzm wywierał największy wpływ na ludzi, było średniowiecze. Postawa ta, uznająca Boga za najwyższą wartość, przez długi czas wpływała na kształt świata i określała relacje międzyludzkie, właściwie – regulowała każdy aspekt życia.

Średniowieczna filozofia nieustannie dążyła do lepszego poznania Boga i zgłębienia Jego tajemnic (w taki sposób, jak pozwalał na to rozum). Wszystkie ówczesne systemy myślowe (np. scholastyka, augustynizm, tomizm) przyjmowały istnienie Boga za pewnik. Sztuka średniowieczna także stanowi potwierdzenie ówczesnego teocentryzmu. Niemal wszystkie wytwory rąk ludzkich ofiarowane były Bogu. Literatura, malarstwo i rzeźba przedstawiały sceny sakralne oraz postaci świętych. Również architektura (szczególnie gotyk) pełniła funkcje religijne.

Sfera polityczna także przesiąknięta była światopoglądem teocentrycznym – św. Tomasz z Akwinu napisał:

(…) Mówiliśmy już, że stworzenia umysłowe są wyższe od pozostałych stworzeń, a zatem przez stworzenia umysłowe Bóg rządzi wszystkimi innymi. Ponadto ponieważ wśród samych stworzeń umysłowych jedne są wyższe od innych, przez wyższe z nich Bóg rządzi niższymi (…).

Cytat ten, pochodzący z „Sumy teologicznej”, w najpełniejszy sposób oddaje hierarchiczność średniowiecznych społeczeństw; oczywiście tych egzystujących w obrębie kultury łacińskiej.

Do najważniejszych przedstawicieli światopoglądu teocentrycznego należeli m.in. Filon z Aleksandrii (filozof grecko-żydowski), św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu.

Hans Memling „Sąd Ostateczny” - fragment