Bardzo popularnym nurtem średniowiecznego pisarstwa była tzw. literatura parenetyczna. Jej funkcja polegała na tworzeniu wzorców osobowych, czyli zbiorów cech pożądanych dla ludzi pragnących jak najpełniej realizować swoją życiową rolę.
Średniowieczny asceta - przykłady i cechy
Średniowieczna asceza była drogą do Boga, która wymagała szczególnych wyrzeczeń. Człowiek ją praktykujący (asceta) zobowiązany był porzucić dobra doczesne, rozpocząć życie w ubóstwie, skierować swoje myśli ku Bogu i skupić się na pokucie. Ważną częścią życia średniowiecznego ascety były także dobre uczynki, jednak priorytetem była całkowita koncentracja na Bogu.
Najważniejszym utworem średniowiecznym, który przedstawia ideał ascety, jest „Legenda o świętym Aleksym”. Tytułowy bohater przyszedł na świat jako dar od Boga w książęcej rodzinie i czekało go życie pełne zaszczytów. Jednak postanowił on porzucić swoje dotychczasowe życie i w całości oddać się Bogu. Opuścił rodzinne strony i pogrążony w pokucie żebrał o niewielkie datki. Kiedy powrócił do rodzinnego pałacu, zamieszkał pod schodami, gdzie dokonał żywota. W chwili jego śmierci zaczęły dziać się rzeczy niewyjaśnione i wszyscy mogli poznać, że odszedł ktoś szczególnie bliski Bogu.
Gatunek literatury opisujący życie świętych nazywany jest hagiografią. Dzieła takie często miały ściśle określoną budowę:
- inwokacja do świętych,
- opis cudownych narodzin i wspaniałego dzieciństwa,
- młodość i pojawienie się pierwszych sygnałów szczególnego posłannictwa,
- porzucenie domu rodzinnego i rozpoczęcie działalności,
- liczne niesamowite wydarzenia, które stały się za sprawą świętego,
- pokuta i umartwienia,
- śmierć, szczególne znaki.
Średniowieczny rycerz - przykłady, cechy
 |
| George Frederic Watts „Sir Galahad” (XIX w.) |
Rycerstwo było jednym z najważniejszych stanów w średniowiecznym społeczeństwie. Jego znaczna liczebność i wielki potencjał bojowy doprowadziły do tego, że koniecznym stało się stworzenie etosu rycerskiego. Idealnemu rycerzowi przyświecały następujące ideały:
- wierność Bogu, szerzenie wiary chrześcijańskiej oraz, jeśli zaistnieje taka konieczność, jej obrona,
- wierność królowi – ziemskiemu reprezentantowi Boga,
- wierność i lojalność wobec innych rycerzy,
- gotowość do obrony honoru damy swego serca,
- honorowa postawa na polu bitwy.
Wspaniałe czyny i dokonania rycerstwa sławiono w pieśniach o czynach (chansons de geste – odmiana epickiej poezji) oraz romansach rycerskich.
Bardzo wyrazistym przedstawieniem idealnego rycerza jest „Pieśń o Rolandzie”. Dzieło to zostało napisane przez anonimowego twórcę ok. XI w. Tytułowy bohater był rycerzem Karola Wielkiego, u boku którego walczył w Hiszpanii przeciwko Saracenom. Tam został zdradzony przez zazdrosnego Ganelona i zaatakowany przez niewiernych pod Roncevaux. Roland, chociaż mógł wezwać na pomoc wojska Karola Wielkiego, zdecydował się sam bohatersko walczyć aż do śmierci. Wiara w potęgę Boga, honor i odwaga – to właśnie te atrybuty zadecydowały o losach Rolanda, który po śmierci został zabrany do nieba przez anioły.
Średniowieczny władca - przykłady, cechy
Ludzie żyjący w średniowieczu widzieli w swoich władcach wybrańców Boga. Głęboko wierzyli oni w to, że monarchowie zostali namaszczeni przez Stwórcę do pełnienia swoich obowiązków. Jednakże królowie często nie szanowali swego ludu, a dążąc do władzy absolutnej, podważali autorytet Kościoła i papieża. Właśnie dlatego wiele dzieł literackich powstałych w średniowieczu przedstawia ideał władcy, który miał wciąż przypominać monarchom o ich obowiązkach. Idealny władca powinien zatem:
- mocno wierzyć w Boga i szanować Kościół oraz duchowieństwo,
- być niezwykle dzielnym wojownikiem, który zawsze będzie gotów poprowadzić swych rycerzy do walki,
- być sprawiedliwym i mądrym władcą, mającym na uwadze dobro swoich poddanych.
Obraz idealnego władcy przedstawiano głównie w dziełach historycznych. W polskiej literaturze średniowiecznej można odnaleźć go w „Kronice polskiej” Galla Anonima. Nadworny kronikarz Bolesława Krzywoustego przedstawił w ten sposób Bolesława Chrobrego, który miał stać się ideałem dla syna, Władysława Hermana.
Dlaczego powstawały takie wzorce?
Istniało wiele przyczyn tworzenia wzorców osobowych. Wzorce monarchów powstawały głównie z przyczyn politycznych (np. pamięć o rzymskich cesarzach i chęć uniknięcia niektórych ich błędów, chęć rozstrzygnięcia przez Kościół na swoją stronę sporu o inwestyturę i innych konfliktów o władzę). Wzory idealnych rycerzy miały nie tylko zagrzewać do boju, ale także ograniczać liczne prywatne utarczki, które były bardzo niebezpieczne dla prostego ludu. Natomiast doskonali asceci przywoływani byli głównie dlatego, że w średniowieczu nadrzędnym celem człowieka było dążenie do zbawienia. Naśladując chociażby niektóre z ich czynów, ludzie mieli szansę zbliżyć się do Boga i zyskać życie wieczne.