Henry Spencer - biografia, poglądy, dzieła

Herbert Spencer

Herbert Spencer przyszedł na świat w angielskim mieście Derby dnia 27 kwietnia 1820 r. Jego ojciec – George Spencer – opuścił kościół metodystów na rzecz Religijnego Towarzystwa Przyjaciół (zwanego także kwakrami). Było to zgromadzenie pacyfistyczne i kładące wielki nacisk na indywidualne przeżywanie wiary. Badacze życia Herberta Spencera podkreślają, iż postępowanie ojca wywarło znaczny wpływ na angielskiego myśliciela, w którym utrwaliła się przez to wielka niechęć do wszelkich form władzy autorytarnej.

Herbert Spencer w młodości uczęszczał do szkoły prowadzonej w myśl innowacyjnych programów nauczania Johanna Heinricha Pestalozziego, wybitnego szwajcarskiego pedagoga. Później podjął pracę sekretarza w mieszczącym się w Derby Towarzystwie Socjologicznym założonym przez dziadka Karola Darwina. Następnie postanowił odsunąć się od nauki (nie potrafił zdecydować się, która jej dyscyplina najbardziej go fascynuje) i rozpoczął pracę inżyniera. W międzyczasie dorabiał sobie, pisząc artykuły głównie o tematyce religijnej i politycznej do nonkonformistycznej prasy.

Po pewnym czasie Herbert Spencer podjął pracę w dzienniku „The Economist”, gdzie zawarł wiele cennych znajomości, które pozwoliły mu obracać się w kręgach największych angielskich myślicieli. Wtedy też zaczął mocniej interesować się psychologią i socjologią. Zajął się także publikowaniem swoich dzieł, które cieszyły się wielką popularnością. Systematycznie poszerzał również zakres swoich badań, badając coraz to nowsze i bardziej aktualne zagadnienia.

Ostatnia dekada życia Spencera upłynęła pod znakiem olbrzymiego zmęczenia (głównie psychicznego). Myśliciel, który nigdy nie wszedł w związek małżeński, spędzał wiele czasu w osamotnieniu, co zdecydowanie nie miało na niego pozytywnego wpływu. Stawał się coraz trudniejszym człowiekiem, na co wielki wpływ miała jego hipochondria. W tym czasie znacznie zintensyfikował swoje zainteresowanie literaturą.

Herbert Spencer zmarł 8 grudnia 1903 r.

Najważniejsze poglądy Herberta Spencera

Dzisiaj Herberta Spencera postrzega się głównie jako twórcę organicyzmu (przekonania, że społeczeństwo funkcjonuje w taki sposób, w jaki działa organizm) oraz filozoficznej teorii ewolucji. Według jego myśli, wszechświat podlegał ciągłemu rozwojowi. Proces ten przebiegał na trzech płaszczyznach: nieorganicznej, organicznej i nadorganicznej (nieożywionej, żywej oraz w sferze wytworów kultury). Wszystkie one podlegają tym samym prawom, a warstwy wyższej nie da się zredukować do niższej.

Ewolucja w ujęciu Spencera nie była jednorodna – każdy organizm (także społeczeństwo) rozwijał się w sposób ściśle określony, zależny od warunków, w jakich proces ten przebiegał (stąd pogląd, że ewolucja różnicuje). Najpełniejszy i najlepszy model ewolucyjny można było wyodrębnić dopiero podczas starcia się różnych wytworów tego działania (np. w czasie wojny).

Herbert Spencer zajmował się także religią i jej rozwojem. Twierdził on, iż pierwotną formą wiary był manizm – wiara w dusze przodków, ich opiekę nad żyjącymi. To właśnie jego rozwój zaowocował powstaniem wielkich systemów religijnych. W dodatku uważał Spencer, że bogowie powstali dzięki ludziom postrzeganym za życia jako jednostki wyjątkowe i niezwykłe. Ich kult nasilał się po śmierci, owocując boską czcią. Sam Spencer odrzucał tradycyjne religie, zwracając się w stronę ateizmu i materializmu.

Zainteresowaniami Spencera były także prawo i polityka. Gorąco opowiadał się on za ustrojem liberalnym wierząc, iż pochodzi on od prawa naturalnego. W systemie tym jednostka samodzielnie decyduje o swoim losie poprzez wykazywanie lub niewykazywanie aktywności. Jego zdaniem państwo powinno stanowić twór przypominający zakład pracy, w którym obowiązki każdego obywatela-pracownika byłyby równo podzielone.

Najważniejsze dzieła Spencera to: „Statyka społeczna” (1851), „Program systemu filozofii syntetycznej” (1862-1893, 10 tomów)”, „Autobiografia” (opublikowana w 1904 r., 2 lata po śmierci Spencera).