Hinduizm to jedna z najważniejszych, obok buddyzmu i dżinizmu, religii subkontynentu indyjskiego. Liczbę jej wyznawców szacuje się obecnie na 1 miliard osób, co stanowi 15% populacji świata. Obejmuje ona – oprócz Indii – część Pakistanu, Sri Lankę (Cejlon), Nepal, Sikkim, Bali, Trynidad.
Termin hinduizm jest neologizmem i został utworzony dopiero w 1816 r. przez bengalskiego myśliciela i teologa Rammohana Raya. Sami Hindusi wyznawcy o swojej religii Sanatana Dharma, co znaczy „Odwieczna Prawda”.
Hinduizm nie jest spójnym systemem i dzieli się na rozmaite odłamy. Najważniejsze z nich to wisznuizm, siwaizm i śaktyzm. Różnią się one między sobą zarówno pod względem doktryny, jak i kultu. Niemniej można wyróżnić pewne przekonania (prawdy religijne) , które są podzielane przez wszystkich wyznawców hinduizmu. Należą do nich: poszanowanie Wed jako świętych ksiąg, zasada ahinsy (niekrzywdzenia), wiara w nieśmiertelność duszy, uznanie prawa karmana i sansary (koła wcieleń) oraz dążenie do wyzwolenia (mokszy). Wyzwolenie jest różnie pojmowane przez poszczególne odłamy i nurty, lecz zawsze podstawą jego osiągnięcia jest wypełnianie swojej dharmy, czyli zakresu obowiązków wynikających z obecnego wcielenia, przynależności do klasy społecznej (warny) i kasty, wieku, sytuacji życiowej itp.
Trudno mówić o początkach hinduizmu, gdyż religia ta nie ma założyciela. Poza tym jego cechą charakterystyczną jest synkretyzm; hinduizm stanowi swoistą mozaikę różnych wierzeń i praktyk. Z jednej strony jego korzeni można upatrywać w tzw. okresie wedyjskim cywilizacji Indusu, który swoją nazwę bierze od powstałych ok. 1500 – 1000 p.n.e. świętych ksiąg – Wed, będących podstawą tego, co nazywa się dziś hinduizmem. Z drugiej jednak powyżej wymienione idee karmana, sansary, mokszy mają swoje źródło w Upaniszadach, które zostały napisane później – na przestrzeni VIII-III w. p.n.e. W tym czasie pojawiły się także charakterystyczne dla hinduizmu praktyki ascetyczne, medytacja oraz koncepcja wglądu mistycznego.
Najważniejszymi spośród bóstw hinduistycznych są: Brahma (reprezentuje stworzenie świata), Wisznu (odpowiada za trwanie świata) i Śiwa (niszczy świat), którzy łączeni są w triadę (trimurti). Poza tym popularny jest kult m.in. bogini Kali, boga Ganeśa (człowiek z głową słonia), bogini Lakszmi, boga Indry, Agni oraz kult Bogini Matki.
Pomimo owej wielości bóstw hinduizm uważany jest za religię monoteistyczną. Dzieje się tak dlatego, że wszystkie dewy (bóstwa męskie) i dewi (bóstwa żeńskie) są zwykle traktowane jako osobowe emanacje jedynego Boga (Absolutu) – Brahmana.
Hinduiści dążą do wyzwolenia się z kołowrotu wcieleń (sansary) i zjednoczenia na zawsze z Bogiem (Brahmanem). Owo zjednoczenie jest możliwe, gdyż każdy człowiek posiada atmana (duszę, jaźń), która stanowi „mikrokosmiczny” odpowiednik samego Absolutu.
Kult w hinduizmie ma w dużej mierze charakter indywidualistyczny. Polega na składaniu ofiar w świątyniach (np. z kwiatów, owoców), na wykonywaniu pewnych gestów, recytowaniu świętych tekstów, śpiewaniu hymnów oraz opiece nad posągiem danego bóstwa (mycie, ubieranie go, noszenie w procesjach, palenie przed nim kadzideł itd.). W domach wyznawcy hinduizmu mają małe kapliczki lub ołtarzyki z wizerunkami bóstw, na których dokonują codziennej ofiary (pudźy). Ważnym obrzędem kultowym są również święte kąpiele (zwłaszcza w Gangesie), które mają moc oczyszczającą i uzdrawiającą.
Symbolem hinduizmu jest święta sylaba OM, ucieleśniająca istotę mistyczną całego kosmosu. Innym symbolem często stosowanym jest także swastyka, która w krajach Azji jest traktowana jako symbol szczęścia i pomyślności (sanskryckie swasti oznacza powodzenie, pomyślność).
Z hinduizmu wywodzą się buddyzm, dżinizm i sikhizm.
Odłamy hinduizmu
Wisznuizm – wyznawcy tego odłamu hinduizmu uznają Wisznu za najwyższego boga, będącego źródłem świata i światem samym w sobie. Przedstawiany jest on jako łagodnie usposobiony. Charakteryzuje się działaniem na rzecz utrzymania kosmosu, stąd też jego liczne inkarnacje (awatary). Pojawia się zawsze w czasach bezbożności, zaniku praworządności i zasad religijnych. Do najważniejszych wcieleń Wisznu należą Kriszna oraz Rama. Drogą do przerwania cyklu sansary jest w wisznuizmie bhakti joga, która polega na miłowaniu bóstwa, oddawaniu mu czci i medytacji nad jego naturą. Jednym z ośrodków kultu jest świątynia Ranganatha Swami w Śrirangam. Na Zachodzie najbardziej znanymi przedstawicielami wisznuizmu są członkowie Międzynarodowego Towarzystwa Świadomości Kryszny, obecni również w Polsce.
Śiwaizm – odłam hinduizmu uznający Śiwę za najwyższego boga. Śiwa przedstawiany jest jako bóg niszczący świat celem jego przemiany, bywa łaskawy, ale należy uważać na jego zmienną naturę. Jest także uważany za kosmicznego jogina, stąd wyznawcy tego odłamu hinduizmu skupiają się na praktykach tantrycznych oraz ascetycznych. W świaizmie rozróżnia się dwa wielkie nurty: Zewnętrzną Ścieżkę i Ścieżkę Mantr. Ważnym symbolem kultu jest kamienna linga (kształt fallusa).
Śaktyzm – odłam hinduizmu zwracający uwagę na żeński pierwiastek, reprezentujący aktywność, płodność, witalność. Śaktowie czczą Wielką Boginię, która jest wcieleniem wszelkiej energii. Ważną rolę odgrywają w kulcie również małżonki bogów. Z tym odłamem hinduizmu związana jest koncepcja Bharat Mata czyli idea deifikowanej personifikacji Indii jako bogini, matki karmicielki. Była ona popularyzowana podczas procesu uzyskiwania przez Indie niepodległości. Wyznawcy śkatyzmu praktykują rytuał bliski tantryzmowi.