Tantra (z sanskrytu tan – „sieć, nić, rozciąganie”) to nazwa prądu mistycznego, który funkcjonuje we wszystkich głównych odłamach hinduizmu. Stąd mówi się o tantrycznej tradycji śiwaickiej, śaktyjskiej oraz wisznuickiej. Pojawia się także w buddyzmie (wadżrajana) oraz dżinizmie.
Tantryzm nie jest zatem osobną religią czy filozofią, ale pewną metodą, która ma doprowadzić wyznawcę do utożsamienia się z najwyższym bytem (bóstwem). Przy przechodzeniu kolejnych etapów duchowego rozwoju (transformacji duchowej) konieczna jest pomoc nauczyciela (guru). Wtajemniczeniu towarzyszą ceremonie inicjacji (diksza), gdyż wiedza tantryczna ma ezoteryczny charakter. Równocześnie tantryzm cechuje egalitarność, która przewiduje wyzwolenie dla każdego wyznawcy, żyjącego według dyscypliny i ustalonego rytuału. Pochodzenie i status społeczną nie mają w tantrze znaczenia.
Według tantryzmu wszechświat (makrokosmos) powstał i istnieje dzięki połączeniu pierwiastka żeńskiego i męskiego. Pierwiastek męski to nasienie, umysł i bierność. Z kolei w pierwiastku żeńskim tkwi aktywna i płodna siła. Oznacza to, że bez udziału bogini nie jest możliwa manifestacja żadnej z form świata. Stąd kult bóstw żeńskich oraz symbolika żeńsko-męska są nieodłącznymi elementami tantry. Często spotykane w ikonografii przedstawienie pary w zjednoczeniu seksualnym jest symbolem spełnienia duchowego oraz rzeczywistości absolutnej.
W ciele każdego człowieka, które jest traktowane jako mikrokosmos, występują owe dwie energie – męska i żeńska. Celem duchowości powinno być zatem zjednoczenie ich ze sobą. W tym celu opracowano system praktyk, które polegają na rozbudzaniu energii żeńskiej (kundalini) i nakierowywaniu jej centralnym kanałem energetycznym (znajdującym się u podstawy kręgosłupa – muladhara) do najwyższego centrum energii – czakry sahasrary, która znajduje się na szczycie głowy i stanowi siedzibę boga Śiwy (pierwiastka męskiego). Gdy ta najwyższa czakra zostanie otworzona, człowiek zjednoczy się z całym wszechświatem i osiągnie wyzwolenie.
Ciało jest zatem traktowane jako instrument, który dzięki odpowiednim zabiegom pomaga w dostąpieniu Absolutu. Wyznawcy tantryzmu swoją praktykę opierają na jodze, recytacji mantr (dźwięków mistycznych), mudrach (rytualnych gestach) oraz medytacji, w której wykorzystują jantry oraz mandale (magiczne diagramy, które symbolizują święty wymiar czasu i przestrzeni). Tantra nie ma ascetycznego charakteru i w dużej mierze pozbawiona jest spekulacji filozoficznych – centralne miejsce w niej zajmuje rytuał.
Teksty tantryczne (zwane po prostu tantrami bądź agamami) są przez swoich czciciele uznawana za ważniejsze od Wed. Zawierają wskazówki jogiczne, zalecenia rytualne oraz fragmenty filozoficzne.
Do najbardziej znanych rytuałów tantrycznych należy tzw. pańcatattwa – rytuał „5 pierwiastków". Praktyka ta polega na łamaniu tabu związanego z pięcioma pierwiastkami, których nazwa rozpoczyna się od litery „m”. Należą do nich:
1. Madja – spożywanie alkoholu;
2. Mansa – spożywanie mięsa;
3. Matsja – spożywanie ryby;
4. Mudra – spożywanie ziarna;
5. Maithuna – stosunek seksualny.
Sposób przełamywania tabu zależy od szkoły tantrycznej. Kaula-tantra (zwana też Wamaćarą, Wamamargą), czyli ścieżka lewej ręki, dosłownie interpretuje pańcatattwę i urzeczywistnia „pięć M” poprzez faktyczne spożywanie zakazanych pokarmów i uprawianie rytualnych stosunków płciowych. Natomiast szkoła Samaja-tanta, ścieżka prawej ręki (dakszinaćara), interpretuje „pięć M” metaforycznie i odwołuje się do ich substytutów np.: zamiast wina jej adepci piją inny napój, a zamiast realnego aktu seksualnego stosują jego wizualizację. W obu przypadkach pańcatattwa jest formą przełamywania konwencji.
W czasie stosunku płciowego kobieta staje się Śakti, a mężczyzna Śiwą, natomiast jednoczący ich akt seksualny przemienia parę – w parę boską. Jego celem jest zahamowanie procesów biologicznych i psychomentalnych (jednoczesne zatrzymanie oddechu, myśli i nasienia), co jest równoznaczne z przekroczeniem przez adepta ludzkiej kondycji. Dochodzi wówczas do zrównoważenia biegunowości, a co za tym idzie – zaistnienia więzi i harmonii pomiędzy człowiekiem a światem.
Współcześnie na Zachodzie pojęcie tantry jest rozumiane wyłącznie jako ekstatyczna technika seksualna; kult ekstazy erotycznej. Faktycznie w tantryzmie wymiar sakralny jest powiązany z seksualnym, ale zdecydowanie nie jest do niego ograniczony.