Co to jest buddyzm
Buddyzm jest uważany jednocześnie za religię oraz za system filozoficzny. Zawiera całą gamę różnorodnych tradycji, wierzeń i praktyk. Ma zasięg ogólnoświatowy. Powstał w VI w. p.n.e. w Indiach. Jego założycielem i twórcą podstawowych założeń był Siddhartha Gautama (ok. 566 - ok. 486 przed Chr.) zwany Buddą czyli Oświeconym (nadaje mu się również przydomek Śiakjamuni, czyli mędrzec z rodu Śiakjów).
Buddyzm zalicza się do religii nonteistycznych, czyli takich, które nie wykluczają istnienia Boga, ale również nie wykluczają jego nieistnienia. Jest także systemem autosoteriologicznym, gdyż wskazuje drogę do samowyzwolenia, która jest dostępna dla każdego, kto tylko zechce ją praktykować. Nie odwołuje się przy tym do Boga – Zbawcy. Równocześnie buddyści wyznają wiarę w istnienie istot nadprzyrodzonych (np. dewy). Podlegają one jednak – tak jak człowiek – procesowi zmian, upadku i śmierci.
Buddyści uważają Buddę (Siddharthę Gautama) za mistrza duchowego, za nauczyciela, ale nie jest on w ich oczach Bogiem ani zbawicielem.
Każdy człowiek – w świetle nauki buddyzmu – ma naturę Buddy, tj. dyspozycje, dzięki którym może się wyzwolić własnym wysiłkiem z cierpienia i osiągnąć oświecenie.
Buddyzm opiera się na Czterech Szlachetnych Prawdach głoszonych przez Siddharthę Gautamę oraz na przedstawionej przez niego Ośmiorakiej Ścieżce, która prowadzić ma do ustania cierpienia i osiągnięcia oświecenia (nirwany).
Buddyzm przejął z hinduizmu:
- prawo karmana (prawo przyczyny i skutku), które głosi, że każde działanie człowieka pociąga za sobą skutki – negatywne bądź pozytywne, które wpływają na jego obecne życie oraz jego przyszłe egzystencje.
- prawo samsary, czyli nieustannego kołowrotu ponownych narodzin i śmierci.
Buddyści wierzą, że wszystkie istoty nieustannie umierają i odradzają się ponownie na różnych poziomach egzystencji w zależności od zebranej karmy. Według buddyzmu można odrodzić się w jednej z 6 krain: w świecie bogów, świecie półbogów, w świecie ludzi (tylko w nim można uzyskać Oświecenie), w świecie zwierząt, w świecie głodnych duchów bądź w świecie istot piekielnych.
Buddyzm traktowany jest jednak przez ortodoksyjnych hindusów jako herezja, gdyż ponieważ Budda jednoznacznie sprzeciwiał się władzy braminów, systemowi kastowemu i nie uznawał autorytetu Wed.
Kluczowym pojęciem dla buddyzmu jest pojęcie nirwany. Nirwana jest stanem umysłu wolnego od wszelkiego pragnienia, w którym poczucie oddzielnego „ja” zostaje odrzucone. Osoba, która osiągnie nirwanę, ostatecznie uwalnia się również z cyklu narodzin i śmierci.
Buddyści wierzą w tzw. Prawo Współzależnego Powstawania mówiące, że zarówno świat jak i człowiek nie posiadają żadnej trwałej istoty (duszy, ducha, osobowego „ja”), lecz są wynikiem zmieniających się warunków. Innymi słowy, wszystkie zjawiska są ze swej natury puste, nie mają własnej esencji, gdyż zależą od wielu różnych czynników. Ową pustkę określa się słowem śunjata. Według buddyzmu także istnienie niezmiennego ego jest jedynie iluzją.
Wyznawcy buddyzmu skupiają się na indywidualnej praktyce. Jej podstawą jest medytacja oraz zachowywanie głównych zasad etycznych: majtri (przyjazne nastawienia wobec wszystkich istot), ahinsy (nieczynienia krzywdy żadnej z nich), karuny (miłosierdzia).
Nie istnieje jakaś specjalna forma przyjęcia buddyzmu i nie ma wyznania wiary – buddystą staje się o prostu ten, kto podzielając wiarę w Cztery Szlachetne Prawdy zaczyna dążyć do wyzwolenia. W niektórych tradycjach nawrócenie łączy się jednak z wypowiedzeniem formuły przyjęcia schronienia w tzw. trzech klejnotach buddyzmu: w Buddzie, Dharmie, czyli jego nauce, i Sandze, czyli wspólnocie wyznawców. Nie istnieją też żadne ograniczenia kastowe czy rasowe.
Część wyznawców buddyzmu stanowią mnisi, którzy zamieszkują klasztory (sangha). Są to jedyne zorganizowane instytucje w tej religii. Żaden z klasztorów nie jest jednak instytucją centralną; w buddyzmie nie ma głównego przywódcy ani duchowieństwa w rozumieniu zachodnim.
Wyznawców buddyzmu jest obecnie ok. 500 milionów (czyli 7% całej populacji). Stanowią oni po chrześcijaństwie, islamie i hinduizmie czwartą pod względem liczebności wspólnotę religijną na świecie.
Buddyzm dominuje w Bhutanie, Nepalu, Laosie, Tajlandii, Kambodży, Birmie, Sri Lance. W Indiach, swojej ojczyźnie, jest prawie nieobecny – wyznaje go zaledwie ok. 3 800 tys., czyli 0,7% mieszkańców całego kraju.
Buddystów można spotkać również w innych krajach azjatyckich m.in. w Chinach, w Tybecie (region autonomiczny Chin), Japonii, Korei Południowej, Wietnamie, Mongolii, Indonezji, Malezji i na Tajwanie. W latach 60-tych pojawił się również w krajach Zachodu; dotarł także do Polski.
Współczesny buddyzm dzieli się na dwa główne odłamy: Theravada- „Nauka/ Szkoła Starszych” (błędnie określana również jako Hinajana, czyli Mały Wóz) oraz Mahajana – „Wielki Wóz”. W ramach Mahajany wyróżnia się również nurt zwany Wadżrajaną (buddyzmem Diamentowej Drogi), który wyodrębnił się ok. II w. n.e. Wszystkie odłamy uznają 4 szlachetne prawdy, Prawo Współzależnego Powstawania oraz Buddę jako założyciela buddyzmu.
Historia buddyzmu
Założycielem buddyzmu był Siddhartha Gautama zwany Buddą czyli Oświeconym. Przyszedł on na świat około 566 r. p.n.e. małym księstwie na pograniczu Indii i Nepalu, w miejscowości Lumbini. Jego ojciec był królem, dlatego Siddhartha dorastał w dostatku, otoczony przepychem i bogactwami. Pewnego dnia, znudzony wystawnym życiem w pałacu, Gautama postanowił wyjść poza mury rezydencji. Spotkał wówczas, jak głosi legenda, czterech ludzi: człowieka starego, chorego, umierającego oraz żebrzącego ascetę. Konfrontacje z nimi wywarły ogromny wpływ na Siddharthę, który postanowił porzucić dotychczasowe życie (w tym żonę i syna) i udać się w podróż w poszukiwaniu prawdy.
Przez wiele lat oddawał się medytacji, umartwieniom i skrajnej ascezie, co doprowadziło go niemal do śmierci. Pobierał również nauki u różnych napotkanych mędrców. Nie zdołał jednak uwolnić się od cierpienia i osiągnąć wyzwolenia.
Legenda głosi, że pewnego dnia usiadł pod drzewem figowym zwanym Bodhi w miejscowości Bodh Gaja i przyrzekł nie wstawać, dopóki zdobędzie duchowego Oświecenia. Udało mu się to po 7 tygodniach medytacji. Odkrył wówczas tajemnicę życia, śmierci i kolejnych wcieleń oraz drogę do wyzwolenia – został Buddą (Oświeconym). Według tradycji stało się to w 531 p.n.e. Obecnie w tym miejscu znajduje się Świątynia Wielkiego Przebudzenia.
Po osiągnięciu oświecenia Gautama udał się do miejscowości Sarnach, gdzie wygłosił swoje pierwsze kazanie. Przedstawił w nim Cztery Szlachetne Prawdy, które stanowią podstawę religii/filozofii buddyjskiej, oraz Ośmioraką Ścieżkę. Następnie założył pierwszą gminę buddyjską (sangha). Sam nigdy nie spisał swojej nauki, zajęli się tym jego uczniowie.
Przez 45 lat Budda prowadził życie wędrownego kaznodziei, misjonarza i nauczyciela, przemierzając północne Indie i pozyskując wielu wyznawców. Zmarł ok. 486 r. p.n.e. Po jego śmierci doszło do spotkania pierwszych wyznawców, którzy razem zebrali dotychczasowe nauki Buddy. Wtedy też doszło do ich podziału na: sutry – czyli słowa Buddy, abhidharma- filozofię oraz vinaya – reguły klasztorne.
Nowa religia rozwijała się powoli aż do momentu objęcia rządów w Indiach przez cesarza Aśokę (ok. 264-227 p.n.e.) z dynastii Maurjów, który sam przeszedł na buddyzm i stał się jego gorącym propagatorem. W ten sposób buddyzm zaczął z Indii docierać do sąsiednich krain, przede wszystkim, na Sri Lankę, do Tajlandii, Birmy, później także Indonezji.
Transmisja buddyzmu do Chin Jedwabnym Szlakiem rozpoczęła się na przełomie I/II w. n.e. W VI w. dotarł do Japonii, a w VIII w. na tereny Tybetu i Mongolii.
Pierwsze wspólnoty buddyjskie w Europie powstały dopiero w XX w.