Nowe ruchy religijne (ang. New religious movement) to nazwa określająca zarówno te związki wyznaniowe, które w ostatnim stuleciu pojawiły się w Trzecim Świecie, jak i ruchy charyzmatyczne oraz neomistyczne powstające od lat 60-tych XX w. na Zachodzie (głównie w Stanach Zjednoczonych, skąd przenikają do Europy). Te drugie uważane są przez wielu za odpowiedź na sekularyzację.
Określenie „nowe ruchy religijne” ma neutralny wydźwięk, w przeciwieństwie do określenia sekta, które niesie ze sobą negatywne konotacje i kojarzy się z zagrożeniem. Często jednak oba pojęcia stosowane są wymiennie. Przy czym nowe ruchy religijne są – zgodnie z nazwą – autonomiczną, nową religią, a nie odłamem już istniejącej. Zawsze mają założyciela, który w oczach wyznawców posiada wyjątkowe, pozaziemskie zdolności. Stąd też członkowie nowych ruchów religijnych są zdolni się mu podporządkować, narażając się przy tym na prześladowania i upokorzenia. W wielu przypadkach osoba założyciela jest elementem integrującym wiernych bardziej niż sama doktryna.
Pojęcie „nowe ruchy religijne” dotyczy zarówno ruchów pochodzenia chrześcijańskiego, jak i o proweniencji orientalnej bądź afrykańskiej oraz ruchów typu gnostycznego i ezoterycznego. Cechą charakterystyczną ich wszystkich jest synkretyczny charakter oraz prozelityzm, który jest często kojarzony przez opinię publiczną z tzw. „praniem mózgu” i technikami manipulacji. Faktem jest jednak, że konwersja religijna w przypadku nowych ruchów oznacza w dużym stopniu zerwanie z dotychczasowym trybem życia.
Nowe ruchy religijne jawią się przede wszystkim jako alternatywa wobec historycznych religii instytucjonalnych oraz dominującej kultury. Nie wszystkie jednak są nastawione opozycyjnie do istniejącego porządku społecznego. Część z nich adaptuje się do istniejącej struktury społecznej, ale działa na jej peryferiach. W ramach nowych ruchów religijnych można wyróżnić: religijne ruchy wolnościowe (charakterystyczne dla krajów Trzeciego Świata oraz dla mniejszości narodowych) oraz ruchy charyzmatyczne, apokaliptyczne i profetyczne.
