Powszechnie uznaje się, że religia nie pojawiła się w jakimś określonym momencie historii czy w określonym miejscu (rejonie geograficznym). Większość badaczy przyjmuje bowiem, że wierzenia religijne powstawały w poszczególnych częściach świata w różnych okresach i przyjmowały różne formy. Z tego względu wskazanie na źródło religii oraz jej genezę wydaje się niemożliwe.
Niemniej niektórzy badacze podejmowali próby określenia pierwotnych form religii i przyczyn jej powstania. Na tej bazie powstały:
1) hipotezy naturalistyczne: do których zaliczane są:
hipotezy przyrodnicze – które początków religi upatrują w próbach okiełznania przyrody bądź lęku przez zjawiskami natury, które dla ówczesnych ludzi były niewytłumaczalne;
hipotezy psychologiczne – przyjmujące, że religia powstała jako uosobienie potrzeb człowieka; do tej kategorii zaliczana jest m.in. teoria psychoanalityczna (Freud), która upatruje źródeł religii w podświadomości;
hipotezy socjologiczne – traktujące religię jako produkt świadomości całego społeczeństwa (religia jest odzwierciedleniem owego społeczeństwa). W ten nurt wpisywana jest m.in. teoria Durkheima, ale również teoria Karola Marksa.
2) teorie ewolucjonistyczne – według nich religia jest zjawiskiem, które ulega stopniowym zmianom. Zakładają w związku z tym istnienie jakiegoś okresu bezreligijnego, po którym dopiero pojawia się religia, a także głoszą, że każdy kolejny etap religii był etapem doskonalszym. Do teorii ewolucjonistycznych należy np. teoria Tylora (wywodził religię z animizmu) oraz Frazera (początków religii upatrywał w magii).
3) hipotezy filozoficzno-teologiczne wśród których można wyróżnić dwa nurty:
- nurt związany z osobą ks. Wilhelma Schimidta, który twierdził, że źródłem religii jest Boże objawienie. Według jego teorii wszyscy ludzie początkowo byli monoteistami (pramonoteizm), ale z czasem się pogubili i na tej kanwie narodził się politeizm;
- nurt związany z tezą, że każdy człowiek jest z natury religijny (homo religiosus). Taki pogląd jest przyjmowany dziś np. przez Kościół katolicki.