Definicji sekularyzacji (łac. saecularis – świecki) jest tyle, ile badaczy podejmujących ten temat. Za klasyczną uznaje się jednak teorię Petera Bergera, w której sekularyzacją nazwał on proces uniezależniający różne sektory społeczeństwa i kultury od dominacji religijnych instytucji i symboli.
Należy zaznaczyć, że dawniej termin „sekularyzacja” określał przejście majątków, urzędów lub prawnych przywilejów spod władzy kościelnej w ręce władzy świeckiej. O sekularyzacji mówiło się zatem np. w przypadku kasaty zakonów i przejmowaniu ich własności przez państwo.
Często jako synonim sekularyzacji występuje obecnie termin laicyzacja. Laicyzacją określa się również w Kościele rzymskokatolickim procedurę prawną, na mocy której duchowny zostaje zwolniony ze swoich obowiązków i wraca do stanu świeckiego.
Przyczyn sekularyzacji, rozumianej jako proces uniezależniający sektory społeczeństwa i kultury od dominacji religijnych instytucji i symboli, socjologowie oraz religioznawcy upatrują m.in. w racjonalizacji, industralizacji oraz urbanizacji (w zmianie stylu życia), rozdziale państwa od Kościoła oraz w indywidualizmie współczesnego człowieka.
Sekularyzacja może przejawiać się na różne sposoby:
- przez spadek liczby członków należących do Kościołów i uczestniczących w kulcie religijnym oraz liczby powołań do stanu duchownego;
- przez wzrost liczby osób niewierzących i obojętnych względem religii, a także rozwój antyklerykalizmu;
- przez zmniejszanie się wpływu organizacji religijnych na życie społeczne i spadek ich prestiżu w społeczeństwie, a także przez utratę znaczenia religijnych przekonań i wartości;
Sekularyzacja nie oznacza jednak zaniku wiary; nie obejmuje świadomości jednostki. Zmieniają się tylko formy religijności i sposoby jej wyrażania. Współczesną religijność cechuje dowolność i odchodzenie od ortodoksji, a także deinstytucjonalizacja (religia w dzisiejszych czasach stała się sprawą prywatną człowieka). Taka sytuacja niesie ze sobą selektywną akceptację dogmatów religijnych i form zachowań np. katolik wierzy w reinkarnację. Kościół przestaje być autorytetem w sprawach wiary – jednostka sama wybiera w co wierzy, a w co nie. Duchowość nie jest już „kontrolowana” i ograniczona przez instytucją czy kanon, który ona reprezentuje. Właśnie na tym gruncie powstają nowe ruchy religijne mające synkretyczny charakter.
