Ekspresjonizm w literaturze pojawił się pod koniec XIX wieku, jako reakcja na kryzys polityczno-społeczny, a później też wydarzenia wojenne i rzeczywistość powojenną. Założenia programowe tego nurtu zostały sformułowane na gruncie niemieckim dopiero około roku 1910. Poetyka ekspresjonistyczna określana jest „krzykiem duszy”, wyrazem emocji i wewnętrznych stanów artysty. Poeta miał prawo do pełnej swobody twórczej, forma dzieła literackiego nie miała znaczenia, liczyła się jego siła wyrazu, zmierzanie do absolutu.
Charakterystyczną cechą światopoglądu ekspresjonistycznego było przekonanie o dualistycznej naturze świata. Stąd nieustanne podkreślanie konfliktu między tym, co materialne a tym, co duchowe, między dobrem a złem. Także człowiek uwikłany jest w sprzeczne dążenia, skazany na walkę z ograniczeniami. Ekspresjoniści głosili kryzys wartości moralnych i duchowych. Krytykowali współczesną technokrację i materializm.
Przedstawiciele tego nurtu postulują postawę aktywną, żądają od człowieka, by był dumny, silny, walczący. Duży nacisk kładą na wartości moralne. Kreowany przez nich bohater podobny jest do romantycznych herosów, stających do nierównej walki w imię dobra jakiejś zbiorowości.
Imperatyw walki i postrzegania świata jako terenu ścierania się przeciwnych sił prowadził do stosowania wyrazistych środków poetyckich. Artyści chętnie posługiwali się hiperbolą, wykrzyknieniem, deformacją, groteską oraz kontrastem. Często zestawiano tragizm z komizmem, patos z trywialnością, szczęście z cierpieniem, bunt z pokorą. Chętnie odwoływano się do motywów mitologicznych i biblijnych. Język liryczny stał się potoczny, dosadny, pełen epitetów, neologizmów i oksymoronów. Dążono do rytmizacji wiersza.
W literaturze polskiej zapowiedzią tendencji ekspresjonistycznych była twórczość Kasprowicza („Hymny”), Micińskiego („W mroku gwiazd”, „Kniaź Potiomkin”), Przybyszewskiego, Berenta („Ozimina”), Żeromskiego („Róża”). Dopiero później pojawiły się pierwsze teksty programowe zawierające charakterystykę nowego nurtu, publikowano je na łamach „Zdroju” (autorami byli Stanisław Przybyszewski, Jerzy i Witold Hulewiczowie, Emil Zegadłowicz, Jan Stur).
Ekspresjonizm znalazł zwolenników wśród poetów i pisarzy dwudziestolecia, którzy chętnie posługiwali się deformacją i kontrastem, wymienić tu należy: Romana Jaworskiego, Juliusza Kadena-Bandrowskiego, Brunona Schulza, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Juliana Tuwima, Karola Huberta Rostworowskiego.
Przedstawiciele:
Georg Trakl, Else Lasker-Schüler, Georg Heym, Franz Werfel, Bertolt Brecht, Georg Kaiser, Walter Hasenclever, Erns Toller, Reinhard Sorge, Ernst Barlach, Carl Sternheim, Franz Werfel, Max Brod, Leonhard Frank.
Ekspresjonizm w literaturze
Polecamy również:
-
Dekadentyzm w literaturze
Dekadentyzm w literaturze polegał na wyrażaniu zniechęcenia, rozpaczy, bezsilności, niewiary w postęp i poczucia nadciągającego upadku. Artyści ukazywali obrazy rozkładu, przepowiadali koniec europejskiej kultury i manifestowali swoją niechęć dla obyczajowości mieszczańskiej. Więcej »
-
Symbolizm w literaturze
W literaturze symbolizm najsilniej zapisał się w drugiej połowie XIX wieku, na początku przede wszystkim we Francji i Belgii, skąd przeniósł się do innych krajów. Podobnie jak w innych dziedzinach sztuki, polegał na stosowaniu symbolu jako głównego środka wyrazu. Symbol służył do wyrażenia... Więcej »
-
Impresjonizm w literaturze
Impresjonizm zrodził się w malarstwie, gdzie był próbą uchwycenia na płótnie ulotnego wrażenia. Później nurt ten rozprzestrzenił się na inne dziedziny sztuki i znalazł zwolenników także na gruncie literatury. Podobnie jak w malarstwie, podstawowym dążeniem impresjonistów było... Więcej »
-
Neoromantyzm - cechy, przedstawiciele, charakterystyka
W szerszym znaczeniu neoromantyzmem określa się całość zjawisk w literaturze Młodej Polski, w węższym oznacza tendencje romantyczne w literaturze po 1890 roku. Termin upowszechniony przez Edwarda Porębowicza za sprawą szkicu „Poezja polska nowego stulecia” (1902). Więcej »
-
Parnasizm - cechy, przedstawiciele, definicja
Parnasizm narodził się we Francji około połowy XIX wieku, dominował w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych w poezji, później został wyparty przez symbolizm. Nazwa została zaczerpnięta od trzytomowej antologii poezji współczesnej zatytułowanej „Parnasse contemporain”. Więcej »