Geneza
Dzieło Arystotelesa powstało ok. 335 r. p. n. e. i właściwie nosi tytuł O sztuce poetyckiej. Tekst nie zachował się niestety w całości. W swoim założeniu przedstawia poglądy Arystotelesa o teorii literatury i odbiorze dzieła literackiego.
Konstrukcja i tematyka
Traktat składa się z 26 części, rozdziałów – jest to układ, którego dokonali teoretycy literatury, a nie sam filozof. W pierwszych częściach omówione zostają ogólne zasady poezji. Zostaje tu wprowadzone pojęcie mimesis jako określenie sztuki poetyckiej naśladującej rzeczywistość przy pomocy wyobraźni.
Kolejna część tekstu poświęcona została tragedii i jej składnikom. Dalsze rozdziały poruszają temat języka i myśli, ale bardziej jako zagadnień retorycznych niż poetycznych. Ostatnia część dzieła to przyjrzenie się formie eposu oraz porównanie go z tragedią. Przy tej okazji Arystoteles analizuje zarzuty jakie krytycy wysuwają wobec dzieł Homera.
Poetykę można uznać za podręcznik do poetyki opisowej, w której autor charakteryzuje literaturę, poezję i wyznacza trzy jej gatunki (tragedię, komedię i epos) szeroko je opisując.
Kategoria mimesis
Według Arystotelesa poezja, podobnie jak inne dziedziny sztuki, stanowi formę naśladownictwa, rozumianego pozytywnie. W tym kontekście filozof opiera się na teoriach Platona, który z kolei twierdził, że człowiek w swoich sztukach naśladuje wytworzoną przez siebie lub przez naturę rzeczywistość. Ona zaś jest odbiciem określonych boskich idei.
Niektórzy pojęcie mimesis Arystotelesa uważają jednak za oryginalne w stosunku do teorii Platona. Arystoteles bowiem przyjmuje, że otoczenie naśladować można nie tylko na zasadzie lustrzanego odbicia i wiernej powtarzalności jej składników, ale również poprzez tworzenie w sztuce świata takiego jaki powinien być, a z jakich powodów – nie jest. Arystotelesowska mimesis byłaby zatem rodzajem wizji opartej na rzeczywistości. Zadaniem poety jest więc stworzenie rzeczywistości pożądanej, wedle wskazówek zawartych w tej zastanej. Mamy tu czynienia z rodzajem artystycznej dowolności.
Kategoria katharsis
Przy okazji definiowania tragedii porusza Arystoteles temat ważnego składnika takiej sztuki: Tragedia jest to naśladowcze przedstawienie akcji poważnej, skończonej i posiadającej [odpowiednią] wielkość, wyrażone w języku ozdobnym, odmiennym w różnych częściach dzieła, przedstawienie w formie dramatycznej, a nie narracyjnej, które przez wzbudzenie litości i trwogi doprowadza do "oczyszczenia" (katharsis) tych uczuć. Tragedia silniej oddziałuje na odbiorcę niż epos, z którym filozof ją zestawia. Dzieje się tak z powodu wrażeń wizualnych, jakie tragedia wykorzystuje podczas realizacji scenicznej. Zawikłane życie bohaterów, z którymi łatwo się utożsamić, wywołuje często uczucie litości, ale również obawy i trwogi. One prowadzą do oczyszczenia emocji widza, które pozwala „pogodzić” się z losem bohaterów i odpowiedni zinterpretować sztukę. Tylko poprzez prawidłowe działanie tych składników przedstawienie teatralne możne uznać za udane. Katharsis oznacza w skrócie oczyszczenie emocjonalne, poprzez doznanie wstrząsu uczuciowego. W ten sposób widz może oczyścić swoje sumienie litując się np. nad losem bohatera.