Traktat Arystotelesa dotyczący zagadnień retorycznych powstawał początkowo jako luźne notatki uczonego w trakcie jego pobytu w Akademii Platońskiej. Ostatecznie powstanie dzieła datuje się na 330 rok p.n.e. Utwór składa się z trzech części.
W pierwszej filozof przedstawia sposób w jaki rozumie pojęcie retoryki. Uważa, że jest to sztuka posługiwania się słowem, ma charakter praktyczny. Stanowi również system zasad argumentowania swoich racji i przekonań. Co ciekawe, Arystoteles odrzuca koncepcje retoryki jako metody namawiania, przekonywania do czegoś. Pomaga ona raczej odkrywać rzetelne i wiarygodne argumenty które nie do każdego jednak muszą docierać.
Retoryka spełnia swoja funkcję poprzez rozwijanie u ludzi umiejętności rozumowania i wyrażania myśli. Uczony wymienia dwie podstawowe kategorie narzędzi przekonywania:
- środki zewnętrzne (zeznania, przysięgi etc.)
- środki związane ze sztuką wymowy (uwiarygadniające argumentację retoryczną)
oraz następujące rodzaje tych środków:
- zależne od charakter mówcy
- zależne od nastawienia słuchaczy
- zależne od istoty i przeznaczenia mowy
W odniesieniu do wymienionych narzędzi Arystoteles wyróżnia kilka rodzajów mowy:
1. Mowa doradcza
Inaczej mówiąc polityczna, która ma zachęcać słuchaczy do czegoś lub powstrzymywać ich przed czymś. Skupia się na pożytku lub szkodzie słuchających.
2. Mowa sądowa
Jej przedmiotem jest obrona lub oskarżenie kogoś, jest podporządkowana kategorii sprawiedliwości i niesprawiedliwości.
3. Mowa popisowa
Takie wypowiedzi zawierają naganę lub pochwałę, a ich zadaniem jest rozróżnienie szlachetności i niegodziwości.
W księdze II Arystoteles rozwija koncepcję osobowości mówcy. Podkreśla, że taka osoba powinna łączyć w sobie dwa pojęcia: charakter (ethos) i uczucie (pathos). Jego rozważaniom podlegają także reakcje słuchaczy i przeciwieństwa uczuć wywołanych przez mowę. W tej części traktatu znajdziemy również próbę definicji toposu i rozróżnienie kilku jego rodzajów: ogólne i gatunkowe. Wspomina o toposach, które są wspólne dla wszystkich rodzajów mowy oraz o tym, że mówca często wykorzystuje je jako punkty odniesienia pomagające uzyskać określona reakcję odbiorców.
Trzecia część dzieła jest poświęcona środkom językowego wyrazu oraz zasadom komponowania mowy. Arystoteles porusza tu wątki odpowiedniej wysokości stylu wypowiedzi i adekwatnych środków stylistycznych. Poprawność językowa mowy jest warunkiem koniecznym do jej właściwego zrozumienia. Tłumaczy ten zabieg na przykładach tekstów Homera i Sofoklesa.