Ramy czasowe renesansu
Początków renesansu badacze tego okresu upatrują już w XIV wieku. Mimo że jest schyłek średniowiecza, można już dostrzec pierwsze zwiastuny nowej epoki. Trudno w jej wypadku wskazywać choćby umowną datę początkową, ponieważ brakuje jakiegoś przełomowego wydarzenia – jakim był na przykład upadek cesarstwa zachodniorzymskiego dla średniowiecza – które mogłoby stanowić potencjalną cezurę. Koniec epoki można określi za to bardziej dokładnie. Najczęściej podaje się trzy daty:
- 1517 – wystąpienie Marcina Lutra i początek reformacji
- 1545 – początek soboru Trydenckiego
- 1648 – koniec wojny trzydziestoletniej
Tak duża rozbieżność spowodowana jest specyfiką kultur poszczególnych państw, które nie pozwala jednoznacznie wyznaczyć dokładnych ram czasowych nie tylko w przypadku renesansu, ale właściwie każdej epoki.
Nazwa epoki – renesans (odrodzenie)
W języku polskim funkcjonują dwie równouprawnione nazwy omawianego okresu: odrodzenie i renesans. Obie znaczą dokładnie to samo, ponieważ termin „odrodzenie” stanowi tłumaczenie francuskiego słowa renaissance. Tą nazwą omawianą epokę określił Jacob Burckhardt, dziewiętnastowieczny szwajcarski historyk sztuki. Jego myśl wpłynęła na dowartościowanie renesansu i jednoczesną deprecjację średniowiecza. Burckhardt przeciwstawiał renesans średniowieczu. Średniowiecze miało być okresem zaprzepaszczenia dziedzictwa antycznego i upadku kultury. Odrodzenie, jak sama nazwa wskazuje, ożywiło – zdaniem historyka – niesłusznie zapomnianą tradycję i wyzwoliło ducha ludzkiego z okowów narzuconych przez poprzednią epokę. Dzisiaj tezy Burckhardta dotyczące średniowiecza są powszechnie odrzucane.
Filozofia i światopogląd renesansu
W światopoglądzie nastąpiło pewne przewartościowanie w stosunku do poprzedniej epoki. Teocentryzm został zastąpiony przez humanizm, co oznaczało, że większą wagę zaczęto przykładać do spraw doczesnych, a Kościół stracił część swojego wpływu w wielu sferach ludzkiej działalności. Ożywienie filozofii epikurejskiej było na to dobitnym przykładem. Uznano, że należy cieszyć się pięknem świata i korzystać z życia ziemskiego. Nie oznaczało to jednak całkowitego rozluźnienia obyczajów. Przewrót polegał raczej na odnalezieniu harmonii. Życie ludzkie przestało być postrzegane jako konieczny, ale uciążliwy etap na drodze do prawdziwego szczęścia, jakim jest Bóg.
Zaczęto dostrzegać piękno świata i możliwości twórcze człowieka. Filozofia wyzwoliła się po części spod dyktatu teologii, co pozwoliło na rozwój nauk przyrodniczych (Giordano Bruno) i powolne kształtowanie się paradygmatu naukowego, które swoje pełne rozwinięcie uzyska w wiekach następnych. W związku z tym uległo zmianie samo pojęcie Boga – surowego sędziego zastąpił deus artifex, czyli Bóg-artysta, który daje człowiekowi dowody swojej miłość poprzez piękno stworzenia. Tym sposobem świat doczesny został dowartościowany.
Oprócz epikureizmu spotykaną postawą był stoicyzm (za stoika uznawał się na przykład Jan Kochanowski).
 |
| Tycjan „Wenus z Urbino” (1538 r.) |
Europejska literatura renesansowa
Za ważnych przedstawicieli literatury renesansowej uważa się takich twórców jak: Francesco Petrarca, Giovanni Boccacio oraz François Rabelais. Ich twórczość zapowiada zwrot w kulturze (Petrarca, Bocaccio) lub jest jego pełnym wyrazem (Rabelais) – kultura w czasach odrodzenia skupia się głównie na człowieku i jego ziemskich problemach.
Petrarca znany jest najbardziej z cyklu sonetów zadedykowanych ukochanej – Laurze. Tworzył w języku włoskim i łacińskim, pasjonował się literaturą antyczną, zabierał głos w dyskusjach intelektualnych swojej epoki. Można powiedzieć,