 |
| Mikołaj Rej z Nagłowic |
Mikołaj Rej z Nagłowic urodził się w 1505 roku w Żurawnie pod Haliczem. Należał do czołowych przedstawicieli odrodzenia w Polsce. Uczył się w Skalmierzu i Lwowie. Rozpoczął także studia na Akademii Krakowskiej, lecz po roku przerwał je i wrócił do Żurawna. Był samoukiem, który rozwinął swoje talenty dzięki ciężkiej pracy. Był też człowiekiem bardzo zapobiegliwym, dobrym gospodarzem, który doszedł do niemałego majątku.
Należał do frakcji postępowej szlachty, która chciała przeprowadzić liczne reformy państwowe, mające na celu poprawę życia społecznego obywateli Rzeczypospolitej oraz przywrócenie krajowi jego dawnej świetności.
Rej zmarł w 1569 roku w Rejowcu.
Mikołaj Rej był polskim szlachcicem przywiązanym do rodzimych tradycji, co daje się zauważyć w całej jego twórczości. Najbardziej znane jego dzieło pt.: „Żywot człowieka poczciwego” ukazuje taki właśnie ideał – ziemianina szanującego dawne obyczaje, kultywującego tradycje, oddanego ojczyźnie, a nade wszystko ceniącego sobie życie na polskiej wsi i pracę na roli.
Wyraźny w tej twórczości jest ton moralizatorski. Rej chętnie udziela wskazówek, jak należy postępować. Szczególnie wyraźnie widać to we wspomnianym „Żywocie...”, dziele, które wpisuje się w średniowieczną tradycję parenetyczną. Rej postuluje życie w zgodzie z naturą i sumieniem. „Człowiek poczciwy” to szlachcic hołdujący cnocie, pracowity, rzetelnie wypełniający swoje obowiązki względem ojczyzny, rodziny i chłopów. Charakter moralizatorski mają też jego satyryczne dialogi i moralitety.
Z moralizatorstwem łączy się także obecny w twórczości Mikołaja Reja duch patriotyzmu. Rej, choć wykazuje skłonność do satyrycznego ukazywania wad Polaków („Źwierzyniec”), jest dumny ze swego narodu i podkreśla konieczność służenia ojczyźnie.
Rej należy do twórców, którzy upowszechnili język polski w literaturze, znane są jego słowa: „A niechaj narodowie wżdy postronni znają,/ Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”. XVI wiek to dopiero początek kształtowania się polszczyzny pisanej. Język Reja jest bardzo barwny, momentami potoczny. Pisarz często prowadzi narrację niczym wprawny gawędziarz, dzięki czemu używany przez niego język odzwierciedla sposób mówienia ówczesnej szlachty. W jego dziełach można odnaleźć ludowe przysłowia, utarte powiedzenia, znane anegdoty. Charakterystyczna cechą tego stylu jest też bardzo częste używanie zdrobnień. Pod tym względem Rej daleki jest od stylu klasycznego.
Pisarz z Nagłowic był wyznawcą doktryny Jana Kalwina i idee te przeniósł do literatury polskiej. W duchu kalwińskim dokonał prozatorskiego przekładu psalmów. Ponadto, tłumaczył też inne teksty, nadając im koloryt odpowiedni dla polskiego odbiorcy.
Twórczość Mikołaja Reja można podzielić na cztery okresy:
I – lata trzydzieste XVI w.
Twórczość religijna: pieśni religijne
Utwory: dialogi –„Kostera z pijanicą”, „Lew z kotem”, Gęś z knurem”, „Warwas z Lupusem”, „Zatargnienie Fortuny z Cnotą”.
II – od roku 1543
Twórczość religijna: „Catechismus” (w duchu kalwinizmu), pisma polemiczno-teologiczne, przekład „Psałterza Dawidów” prozą.
Utwory: „Krótka rozprawa między panem, wójtem a plebanem” (utwór przedstawiający sytuację na polskiej wsi, konflikty istniejące między szlachtą, duchowieństwem i chłopstwem), „Żywot Józefa” (dramat oparty na biblijnej historii)
III – od roku 1549
Twórczość religijna: „Postylla” (zbiór kazań w duchu reformacji), „Kupiec” (dramat o wyraźnej wymowie antykatolickiej)
Utwory: „Wizerunk własny żywota człowieka poczciwego” (traktat etyczny przedstawiający wędrówkę młodzieńca po świecie, niebie i piekle w poszukiwaniu cnoty), „Źwierzyniec” (zbiór anegdot o znanych postaciach, przysłów, porad)
Poezja: „Zioła, czyli ogród Epikura”, „Srogość śmierci”
IV – od roku 1565
Twórczość religijna: „Apocalypsis”
Utwory: „Zwierciadło” (w tym „Żywot człowieka poczciwego”)