Określenie teatru – „elżbietański” – pochodzi od imienia panującej w czasach jego powstawania Elżbiety I (1558-1603). Za jej rządów w Anglii, po ponad stu latach ciągłych wojen i konfliktów wewnętrznych, nastąpił okres względnego spokoju. Królowa przystąpiła do odbudowy państwa, jego struktur gospodarczych i życia kulturalnego. Nastąpił wówczas złoty wiek rozwoju kultury, także teatru.
Geneza teatru elżbietańskiego
Powstanie teatru elżbietańskiego datuje się na rok 1576, kiedy to powstał pierwszy londyński stały teatr. Zbudował go pod Londynem przedsiębiorca James Burbage. Budynek, nazwany The Theatre, miał służyć wyłącznie do wystawiania spektakli.
Wcześniej sztuki prezentowano na wolnym powietrzu, na prowizorycznych scenach ustawianych tylko sezonowo. Za przykładem londyńskiego przedsiębiorcy poszli następni i zaczęły powstawać kolejne teatry: The Curtain, The Rose, The Globe Theatre. Przedsięwzięcia miały charakter komercyjny, teatry były wznoszone przez przedsiębiorców w celu uzyskania dochodów ze sprzedaży biletów.
Największą sławę zdobył The Globe – to właśnie tam wystawiono największe sztuki Szekspira, który zresztą miał w tym przedsięwzięciu udziały. Teatr The Globe rozpoczął swoja działalność w 1599 r. i służył londyńskiej publiczność do roku 1642, kiedy to na skutek interwencji purytan został ostatecznie zamknięty. W 1613 r. uległ zniszczeniu wskutek pożaru, jednak zdołano go odbudować.
W okresie walk o władzę i wojen religijnych teatr stał się ważnym narzędziem propagandy. Jednocześnie służył właścicielom do czerpania zysków finansowych. Nic dziwnego, że Kościół zakazywał rozrywek teatralnych argumentując, iż są niemoralne. Z tego też powodu pierwszy teatr wzniesiono poza obrębem miasta.
Twórcy teatru elżbietańskiego
Dramatopisarze
Niewątpliwie najbardziej znanym twórcą dramatów tamtego okresu był Wiliam Szekspir. Szekspir był człowiekiem teatru, pisał tragedie i komedie, doprowadził do gruntownej reformy w teatrze, sam występował na scenie, reżyserował spektakle, miał też udziały w The Globe. Trudno przecenić jego zasługi dla tej dziedziny sztuki.
Szekspir dał początek nowemu typowi dramatu, stając się – na długo przed jego oficjalnym pojawieniem się – prekursorem romantyzmu. Jednocześnie doskonale rozumiał ideały odrodzenia, humanizm i wiarę w ludzki rozum i możliwość postępu. Stworzył niezapomnianych bohaterów, takich jak: Hamlet, Ofelia, Romeo i Julia, Otello, Makbet, król Lear czy Ryszard III. Miał ogromny wpływ na rozwój literackiej angielszczyzny. Jego największe dzieła to: „Hamlet”, „Makbet”, „Romeo i Julia”, „Król Lear”, „Sen nocy letniej”.
Drugim wybitnym przedstawicielem teatru elżbietańskiego był Christopher Marlowe, zwany „ojcem angielskiej tragedii”. Jako pierwszy wprowadził do dramatu elżbietańskiego wiersz biały. Jego najwybitniejsze działa to: „Tamerlan Wielki”, „Tragiczne dzieje doktora Fausta”, „Żyd z Malty”, „Edward II”. Autor często poruszał problem przesadnej ambicji czy to w dążeniu do władzy, czy w pragnieniu wiedzy.
Długo zapomnianym i niedocenianym przez historię literatury był Thomas Kyd – autor wielu sztuk z tamtego okresu. Jego twórczość odznaczała się dużą dawką okrucieństwa, co prawdopodobnie przysporzyło mu szerokie grono odbiorców. Przyjmuje się też, że napisał on „Ur-Hamleta”, sztukę wystawianą w latach osiemdziesiątych, która stała się później inspiracją dla tragedii Szekspira.
Aktorzy
Za panowania Elżbiety II istniały dwie znane i konkurujące ze sobą trupy aktorskie: Słudzy Lorda Admirała oraz Słudzy Lorda Szambelana. Wybitnym aktorem tej epoki był Edward Alleyn. Był on odtwórcą głównej roli w utworze „Sir Thomas More”, która podobno została napisana specjalnie dla niego.