Renesansowy światopogląd kształtował się pod wpływem antycznych idei. Fascynacja starożytną filozofią, sztuką, literaturą zmieniała oblicze Europy. Jako sprzeciw wobec średniowiecznego uniwersalizmu wyrasta renesansowy indywidualizm. Katolicka i łacińskojęzyczna Europa zaczyna się wewnętrznie różnicować. Reformacja dodatkowo rozbija jej wyznaniową jedność, coraz większego znaczenia nabierają lingua vulgaris, czyli języki państwowe, a artyści zaczynają pragnąć dla siebie sławy i uznania.
Humanizm
Humanizm renesansowy to fascynacja człowiekiem, jego umysłowością, duchowością i sprawami codziennymi. W przeciwieństwie do światopoglądu średniowiecznego, który w centrum swojego zainteresowania umieścił Boga, renesans pragnie zgłębiać to, co ludzkie. W średniowieczu podkreślano ludzką marność wobec Boskiego majestatu, uznawano człowieka za istotę słabą, jedynie w Bogu mającą oparcie. Humaniści nobilitują człowieka jako byt autonomiczny, obdarzony wolną wolą i rozumem zdolnym poznawać świat.
Wpływ idei humanistycznej wyraźny jest w nauce, literaturze, sztuce, naukach społecznych czy w polityce. Na uniwersytetach wykłada się klasyczne łacinę i grekę, podejmuje się intensywne studia nad pismami