Za początek reformacji tradycyjnie uznaje się 31 października w roku 1517. Wówczas to zakonnik augustiański, doktor teologii oraz profesor uniwersytetu w Wittenberdze – Marcin Luter miał przybić na drzwiach katedry 95 tez potępiających handel odpustami. W okresie przebudowy Bazyliki Świętego Piotra w Rzymie, na którą potrzebne były olbrzymie środki pieniężne – sprzedaż odpustów przyjęła niespotykane do tej pory rozmiary. Duży udział w całym procederze mieli kaznodzieje odpustowi, którzy dowolnie interpretowali rozporządzenia papieskie.
W dzisiejszych czasach sam akt przybicia tez przez Lutra do drzwi katedry, uznaje się raczej za legendę. Natomiast na pewno zostały one przesłane arcybiskupowi Moguncji – Albrechtowi. Wystąpienie Marcina Lutra różniło się od innych mu podobnych tym, iż zwrócone było nie tylko przeciw samym nadużyciom, ale także kwestionował faktyczny sens odpustu.
Tezy przedłożone przez Lutra szybko stały się podstawą dysput teologicznych. Błyskawicznie również zostały upowszechnione na obszarze Niemiec, gdzie zyskały wielu zwolenników przede wszystkim wśród humanistów.
Z drugiej strony przeciwnicy oskarżali Lutra o herezję, a następnie skierowali całą sprawę do Stolicy Apostolskiej. Jednocześnie w toku sporów oraz licznych pism polemicznych, stanowisko Lutra stawało się coraz bardziej wyraźniejsze, nie tylko w kwestii odpustów.
Za podstawę wszelkich doktrynalnych rozstrzygnięć uznał on jedynie tekst Pisma Świętego, nie zaś tradycje Kościoła. Na własnym mistycznym objawieniu oparł nową interpretacje sensu Ewangelii – jedynie wiara i jedynie łaska Boga, niezależnie od uczynków miały prowadzić do zbawienia. Według Lutra człowiek osiąga usprawiedliwienie poprzez wiarę, dzięki bożej łasce.
Takie ujęcie sprawy przez Lutra sprowadzało się do odrzucenia większości sakramentów – poza chrztem oraz komunią pod dwiema postaciami. Dodatkowo odrzucał koncepcje czyśćca oraz kultu świętych i Maryi. Reformator domagał się także sekularyzacji majątków kościelnych, zniesienia celibatu duchownych oraz likwidacji zakonów – teza o powszechnym kapłaństwie wszystkich wiernych.
W roku 1520 papież Leon X w specjalnej bulli potępił 41 zdań wyjętych z pism Lutra, któremu pod groźbą klątwy pozostawił 60 dni na odwołanie głoszonych poglądów. W odpowiedzi na groźby biskupa Rzymu, Marcin Luter spalił bullę papieską. Na początku kolejnego roku papież ogłosił ekskomunikę ojca reformacji.