 |
| Aleksander Tadeusz Regulski - Jan Kochanowski/ polona.pl |
Jan Kochanowski był wybitnym poetą epoki renesansu. Przyszedł na świat w Sycynie, prawdopodobnie w 1530 roku (data nie jest pewna) w rodzinie średniozamożnego ziemianina Piotra Kochanowskiego i Anny Białaczowskiej. Jan miał sześciu braci i pięć sióstr. Przebieg wczesnej edukacji młodego Kochanowskiego nie jest znany. Wiadomo, że w 1544 roku poeta zostaje wpisany na listę studentów Akademii Krakowskiej. Studia zostają przerwane ok. 1547 roku, prawdopodobnie z powodów rodzinnych (śmierć ojca). Od tego momentu rozpoczyna się wieloletni okres podróży i kolejnych etapów edukacji Kochanowskiego.
W latach 1551-52 przyszły poeta studiuje na Uniwersytecie w Królewcu. W 1552 r. Kochanowski wyjeżdża do Padwy, edukacja zostaje przerwana w 1555 roku (podróż do Rzymu, Neapolu i Polski). W tym samym roku Kochanowski dostaje się na dwór arcyksięcia Albrechta Hohenzollerna, gdzie przebywa przez kilkanaście miesięcy. Opuszcza dwór, by ponownie udać się do Włoch (wyprawa zostaje sfinansowana dzięki pożyczkom od braci i dalszych krewnych). W 1558 roku poeta odwiedza Francję, rok później powraca na stałe do Polski.
Po śmierci matki Kochanowski dziedziczy połowę rodzinnego majątku w Czarnolesie. Znajduje sobie także możnych mecenasów, m.in. Jana Firleja, rodzinę Tarnowskich i Tęczyńskich. Poeta jest częstym gościem na dworze podkanclerzego koronnego Piotra Myszkowskiego. Dzięki jego protekcji otrzymuje w 1564 roku stanowisko sekretarza Zygmunta Augusta oraz dobra kościelne. W 1567 roku Kochanowski bierze udział w wyprawie radoszkowickiej. Służbę na dworze królewskim porzuca w 1572 roku. Dwa lata później poeta bierze udział w koronacji Henryka Walezego. Gdy król opuszcza Polskę, Kochanowski wycofuje się z życia dworskiego.
W 1576 roku Kochanowski poślubia Dorotę Podlodowską (para doczeka się sześciu córek i syna) i osiada na stałe w Czarnolesie. Rok później bierze udział w zjeździe szlacheckim w Stężycy.
Jan Kochanowski umiera na atak serca w 1584 roku, w Lublinie. Ciało poety zostaje pochowane w Zwoleniu.
Najważniejsze dzieła Jana Kochanowskiego:
1562 – „Zuzanna”, „Szachy”, „Zgoda”
1564 – „Satyr albo Dziki mąż”
1578 – „Odprawa posłów greckich”
1579 – „Psałterz Dawidów”
1580 – „Treny”
1583 – „Jezda do Moskwy”
1584 – „Fraszki”
1585-98 – „Wzór pań mężnych”
1586 – „Pieśni księgi dwoje”
1587 – „Wróżki”
1590 – „Przy pogrzebie rzecz”
Twórczość Jana Kochanowskiego
Twórczość Kochanowskiego w polskiej literaturze zajmuje poczesne miejsce. Uderza zarówno bogactwo dorobku, jak i jego różnorodność zarówno pod względem tematycznym, jak i formalnym.
Renesansowy charakter utworów Kochanowskiego
Kochanowski to poeta renesansu. W jego twórczości widoczne jest dążenie do realizacji antycznych ideałów. Poeta hołduje prostocie, klasycznym formom, regularnej budowie utworów. Jego język bywa bardzo wyszukany, poetycki, czasem żartobliwy, innym razem konkretny i poważny, ale zawsze bardzo dopracowany i poprawny.
Jako badacz literatury antycznej i czytelnik pisarzy renesansu, Kochanowski przenosił dorobek antyku na grunt polski. Nawiązywał do filozofii stoickiej, epikurejskiej, neoplatońskiej i neoarystotelesowskiej. Bliskie były mu także poglądy Erazma z Rotterdamu, szczególnie na gruncie humanizmu chrześcijańskiego.
Humanizm twórczości Kochanowskiego przejawia się w różnorodnej tematyce jego dzieł, obejmującej m.in.: miłość i przyjaźń, obyczaje, zabawę, życie dworskie i ziemiańskie, czyli – szeroko pojęte – sprawy ludzkie. Charakterystyczne dla humanistycznych twórców jest również dążenie do zyskania sławy wśród czytelników. Uważa się bowiem, że artysta ma prawo być dumny ze swego dorobku, który zapewni mu nieśmiertelność.
Sam Kochanowski był bez wątpienia człowiekiem renesansu, a więc poetą gruntownie wykształconym, znającym języki klasyczne, obytym z dworskim życiem i podróżującym po Europie.
Tematyka religijna
Tematyka religijna, odwołania do chrześcijańskiego Boga są wyraźne szczególnie w pieśniach i fraszkach o charakterze refleksyjno-filozoficznym. Zachwyt nad pięknem natury łączy Kochanowski z wdzięcznością za dzieło stworzenia. Rozważania nad zmiennością Fortuny każą pokładać człowiekowi ufność w Bogu, a stoicka cnota umiaru wiąże się z moralnością chrześcijańską. Nawet wówczas, gdy Kochanowski parafrazuje utwory starożytnych, w miejsce mitologicznych bogów najczęściej wstawia Boga chrześcijańskiego.
Polszczyzna w utworach Kochanowskiego
Twórczość Jana z Czarnolasu to same początki literatury polskiej pisanej w języku narodowym. Kochanowski, choć był człowiekiem wykształconym i doskonale władał łaciną, większość swych dzieł napisał w języku ojczystym, przyczyniając się w ten sposób do jego rozwoju. Był świadom znaczenia swojej poezji dla polszczyzny, w dedykacji do „Psałterza Dawidowego” napisał: „I wdarłem się na skałę pięknej Kalijopy/ Gdzie dotychmiast nie było śladu polskiej stopy”.
Gatunki literackie
Kochanowski hołdował gatunkom o antycznym rodowodzie, tworzył: pieśni, hymny, fraszki, treny, tłumaczył psalmy. Jest on również autorem pierwszego polskiego dramatu klasycznego. To za sprawą jego twórczości gatunki te przyjęły się i upowszechniły na gruncie polskim. Zasługą Kochanowskiego jest również utrwalenie większości miar wiersza sylabicznego.