Jana Kochanowskiego uważa się za najwybitniejszego przedstawiciela polskiej literatury renesansowej. Zarówno fraszka, jak i pieśń są gatunkami wywodzącymi się z literatury antycznej. Dzięki twórczości Jana z Czarnolasu mogły się one odrodzić na gruncie polskim. Wzorem renesansowych twórców poeta propagował w kraju ideę humanizmu i kulturę starożytną.
Humanizm w „Pieśniach” i fraszkach
W myśl hasła: „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce” Kochanowski poruszał w swoich utworach tematy z życia codziennego. Był obserwatorem ludzkich charakterów, które potem uwieczniał w fraszkach, nierzadko karcąc słabości człowieka (np. „Na nabożną”, „O kaznodziei”) – jednak nie w formie ostrej satyry, raczej humorystycznej anegdoty.
Wiele w tej twórczości wątków obyczajowych. „Pieśń świętojańska o sobótce” przybliża starosłowiański obrzęd wigilii św. Jana. Można z niej odczytać szczegóły dotyczące życia na wsi. Podobnie w innych pieśniach i fraszkach, na ogół poświęconych życiu w Czarnolesie.
Charakter obyczajowy mają też fraszki przedstawiające życie dworskie. Rozrywki, oczywiście zażywane z umiarem, są nieodłącznym elementem ludzkiego życia i jako takie zasługują na pochwałę. W Pieśni IX Kochanowski pisze:
(…) Niechaj na stół dobrego wina przynaszają,/ A przy tym w złote gęśli albo w lutnią grają (…).
Odrębną grupę stanową fraszki o tematyce miłosnej, które również są przejawem humanizmu w twórczości Kochanowskiego. Miłość – jako jedna ze spraw ludzkich – zasługuje na uwiecznienie w literaturze. I niekoniecznie chodzi tu o wzniosłe uczucia z pieśni trubadurów, Kochanowski uwiecznia też flirt, dworską zabawę miłością (np. „Do dziewki”, „Do Anny”, „Raki”).
Za przejaw humanizmu można uznać także utwory autotematyczne, a więc dotyczące samej poezji i kondycji poety. Z ducha renesansowe jest bowiem przekonanie, że twórczość artystyczna stanowi o nieśmiertelności artysty, zapewnia mu bowiem wieczną sławę (np. „Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony”).
Filozofia starożytna w „Pieśniach” i fraszkach
W pieśniach i fraszkach Kochanowski jawi się jako zwolennik filozofii epikurejskiej i stoickiej. Poeta pochwala korzystanie z życia. Biesiada, dobre towarzystwo, miła uchu muzyka, a nade wszystko uroki wiejskiej egzystencji – wszystko to ma swój czas i miejsce w ludzkim życiu i jako takie zasługuje na pochwałę. Hasło carpe diem powtarza za epikurejczykami m.in. w pieśni „Miło szaleć, kiedy czas po temu”. Jednocześnie za stoikami głosi cnotę umiaru i pogodę ducha niezależnie od wyroków Fortuny.
Właśnie Fortuna – rzymska bogini losu, która rządzi ludzkim życiem – to główny temat wielu pieśni. Poddanie się jej wyrokom jest nieuniknione. Kochanowski utożsamia ją często w swojej twórczości z chrześcijańskim Bogiem, dlatego też pisze: „Nie porzucaj nadzieje, jakoć się kolwiek dzieje”. Jest to właśnie przejaw stoickiego światopoglądu, który każe każdy kaprys Fortuny przyjmować „jednakim sercem”.
Nawiązania do twórczości antycznej w „Pieśniach” i fraszkach
W twórczości Kochanowskiego odnajdziemy wiele nawiązań do kultury antycznej. Oba gatunki – pieśń i fraszka – jest zaczerpnięty z literatury starożytnej. Polski poeta stara się także pisać zgodnie z antycznym kanonem piękna: dąży do prostoty formy, harmonii, stosowności i regularności.
Zarówno w pieśniach, jak i fraszkach występują się także postaci zaczerpnięte z mitologii czy historii antycznej. Najczęściej pojawia się w nich bogini losu, Fortuna, ale znajdziemy też Ikara, Hesperydy czy Marsa.
Szczególne znaczenie dla twórczości Kochanowskiego miał dorobek Horacego. Niektóre utwory polskiego poety są parafrazami rzymskiego poprzednika. Kochanowski chętnie naśladuje go w formie i treści.
Kochanowski jako pionier języka polskiego w literaturze
Kochanowski jako jeden z pierwszych poetów pisał w ojczystym języku. Wczesne utwory jego autorstwa są jeszcze łacińskie, później jednak – zgodnie z panującymi w Europie trendami – tworzył w języku narodowym.