Jan Kochanowski Fraszki - opracowanie (tematy, znaczenie i geneza fraszek)

Fraszki Jana Kochanowskiego powstawały przez wiele lat, w ciągu całego okresu twórczego poety. Łącznie zachowało się ponad czterysta utworów. Większość została napisana w języku polskim, ale istnieje też zbór łacińskich fraszek pt.: „Foricoenia”. Polskie utwory zostały zebrane w trzech zbiorach: „Fraszki pierwsze”, „...wtóre” i „...trzecie” i opublikowane po raz pierwszy w Drukarni Łazarzowej w 1584 r., jeszcze za życia autora.

Znaczenie fraszek Kochanowskiego dla polskiej literatury jest ogromne. To jemu należy przypisać przeniesienie tej formy na grunt polski. Później fraszki tworzył m.in. Mikołaj Rej. Fraszki Kochanowskiego pisane po polsku kształtowały język literacki, wprowadzały do rodzimej kultury renesansowe ideały, a jednocześnie stały się bogatym źródłem wiedzy na temat codziennego życia współczesnych Kochanowskiemu.

Forma fraszki wywodzi z się z epigramatu, a więc z gatunku antycznego. Jako utwór krótki o prostej budowie najczęściej porusza kwestie lekkie i zabawne, choć fraszki Jana Kochanowskiego nierzadko odnoszą się do poważnych tematów, zagadnień filozoficznych i moralnych. Zwięzła forma wymaga dużej dyscypliny twórczej i zdolności celnego puentowania utworów.

Wiele fraszek Kochanowskiego dotyczy życia dworskiego i – jak można przypuszczać – powstały w czasie jego pobytu na dworze polskiego króla. Ukazują one polskie obyczaje tego okresu, a także zdradzają zamiłowanie poety do żartu i biesiady. Przykładem takiego biesiadnego utworu jest jedna z najpopularniejszych dziś fraszek pt.: „O doktorze Hiszpanie”. Z kolei „Raki”, utwór o tematyce miłosnej, to przykład kunsztownej zabawy wierszem, która również stanowiła element dworskiego życia. Niewątpliwie na dworze Zygmunta Augusta powstało również wiele innych fraszek o lekkiej tematyce, niestety dokładnych dat powstania poszczególnych utworów nie znamy, można jedynie zakładać, że wiersze o charakterze erotycznym stanowiły element dworskiej rozrywki.

Drugą ważną grupę tematyczną stanowią fraszki refleksyjno-filozoficzne. Wydaje się że większość tego typu utworów powstała już w późniejszym czarnoleskim okresie. Ich nastrój jest poważny, a forma oszczędna. Poeta rozważa w nich problemy dotyczące życia i śmierci.

Najtrudniej umieścić w czasie fraszki dotyczące ludzkich przywar i zachowań. Jest to trzecia ważna grupa tematyczna. Poeta ujawnia w nich swój zmysł obserwatora i krytyka, który trafnie potrafi spuentować rożne słabości (np. „Na nabożną”, „O kaznodziei”).

Fraszki to także rodzaj autoportretu poety. Ukazują go jako wszechstronnego człowieka renesansu, dworzanina, uczonego, ziemianina, patriotę, a przede wszystkim wybitnego artystę. Człowieka skorego do żartu i refleksji. W niektórych utworach Kochanowskiego odnaleźć można również wątki autobiograficzne, np. „Do gór i lasów”.

Fraszki niewątpliwie stanowią bardzo zróżnicowaną grupę utworów zarówno pod względem tematycznym, jak i formalnym. Łączy je właściwie jedynie krótka forma. Język fraszek bywa bardzo wyrafinowany, gdy dotyczy erotyki, humorystyczny, momentami nawet potoczny, gdy mówią one o dworskich rozrywkach, a także pełen prostoty – kiedy fraszki odnoszą się do zagadnień filozoficznych.

Karta tytułowa wydania z 1584 r./ staropolska.pl