Obraz Boga w Trenie XVIII i w Pieśni XXV jest bardzo podobny, choć sytuacja podmiotu lirycznego w obu utworach zupełnie inna. Wpływa to w zdecydowany sposób na relację człowiek-Bóg.
W obu wierszach Bóg został ukazany jako sprawiedliwy i dobry Ojciec. Poeta wierzy w jego miłosierdzie, które w Pieśni XXV objawia się poprzez dzieło stworzenia, zaś w Trenie XVIII w wybaczeniu win. Kreacja Boga jest więc konsekwentna, choć w pieśni na pierwszy plan wysuwa się jego rola Stwórcy, w trenie zaś Sędziego. To, co zasadniczo różni oba utwory, to sytuacja podmiotu lirycznego.
W Pieśni XXV o incipicie „Czego chcesz do nas, Panie” podmiot liryczny wypowiada się w liczbie mnogiej (poza jednym wyjątkiem), podkreślając swoją przynależność do społeczności ludzi wierzących. W Trenie XVII jest podobnie, co jest tym bardziej znaczące, ponieważ jest to jedyny utwór cyklu, w którym zbolały ojciec nie mówi tylko w swoim imieniu, rezygnuje ze indywidualizmu, by wyrazić prawdy dotyczące ogółu ludzkości.
Tym, co rożni obie sytuacje, jest sumienie podmiotu lirycznego. Pieśń XXV ma niezaprzeczalnie charakter dziękczynny i pochwalny. Podmiot liryczny wraz z innymi chwali Boga za wszystko, co dał ludzkości. Świat jest miejscem przyjaznym, dobrze urządzonym według Boskiego porządku:
(…) Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi,/ A zamierzonych granic przeskoczyć się boi;/ Rzeki wód nieprzebranych wielką hojność mają./ Biały dzień, a noc ciemna swoje czasy znają (…).
Wszystko ma tu swoje – jedyne właściwie – miejsce, wszystko należy do Boga, ale zostało oddane człowiekowi dla jego dobra i radości. Natura jest piękna i pożyteczna, zaś Bóg niczym dobry Ojciec dba o swoje dzieci, by niczego im nie zabrakło.
Pochwała Boga w Pieśni XXV jest radosna i pełna wdzięczności. W Trenie XVIII Bóg nadal jest owym hojnym, dobrym Ojcem, jednak pochwała Jego dzieła uzupełniona została goryczą, wynikająca z grzeszności człowieka:
(…) Nie baczym, że to z Twej łaski nam płynie,/ A także prędko minie,/ Kiedy po nas wdzięczności/ Nie uznasz, Panie, za Twe życzliwości (…).
Tren XVIII jest kolejnym ogniwem cyklu stanowiącego zwartą tematycznie całość. W poprzednich utworach podmiot liryczny, ogarnięty rozpaczą, wątpił w dobroć, a nawet istnienie Boga. Dotknięty osobistą tragedią, podważał istnienie moralnego porządku: „Kogo kiedy pobożność jego ratowała?” (Tren XI). Słowa te wynikały z ogromnego cierpienia poety. Jednak kiedy gwałtowny ból przemija, podmiot liryczny zaczyna żałować swych wcześniejszych słów. Przyznaje się do grzechu:
(…) Wielkie przed Tobą są występy moje,/ Lecz miłosierdzie Twoje/ Przewyssza wszytki złości./ Użyj dziś, Panie, nade mną litości!
Poeta wyraża znaną prawdę, mówiącą o tym, że w dostatku ludzie zapominają o Bogu, oddając się ziemskim przyjemnościom, a zwracają się do Niego w nieszczęściu.
To poczucie winy skłania podmiot liryczny do rozważań nad rolą Boga-Sędziego:
(…) Zgubisz nas prędko, wiekuisty Panie,/ Jesli nad nami stanie/ Twa ciężka boska ręka;/ Sama niełaska jest nam sroga męka (…).
Gdyby Bóg w sposób bezwzględny sądził ludzi za ich grzechy, spadłaby na nich ciężka kara, ale – jak zdaje się wierzyć poeta – Bóg jest miłosierny i odpuszcza winy. Dlatego pozostaje mu pokornie prosić o wybaczenie.
Wydaje się, że podmiot liryczny przebył długą drogę od beztroskiego, radosnego uwielbienia Boga zawartego w Pieśni XXV, do głębszego zrozumienia Jego zamiarów i istoty Jego miłosierdzia w Trenie XVIII. Doświadczenie, jakim była dla Kochanowskiego śmierć córeczki, na zawsze zmieniły jego światopogląd. I choć kryzys wiary minął i poeta odzyskał ufność w Boga, zrozumiał, iż cierpienie jest elementem ludzkiego życia, częścią Boskiego planu, wobec którego nie można się buntować, a jeśli już – to nieskutecznie.