 |
| Piotr Skarga/ jezuici-krakow.info |
Piotr Powęski, bo tak brzmiało prawdziwe nazwisko przyszłego kaznodziei, urodził się w 1536 roku w Grójcu. Wywodził się z tzw. szlachty zagrodowej. Anna i Michał Powęscy (nazwisko od wsi Powązki w ziemi sochaczewskiej) mieli sześcioro dzieci, z których Piotr był najmłodszy. Prawo posługiwania się herbem Powęża ród otrzymał dopiero za rządów króla Zygmunta III, a więc w czasie, gdy Skarga był zasłużonym kaznodzieją, zwolennikiem silnej władzy królewskiej. Prawdopodobne jest zatem, że jezuita, jak podejrzewała niechętna jego poglądom szlachta, wywodził się faktycznie z zamożniej rodziny chłopskiej.
W roku 1552 Skarga podjął studia na Akademii Krakowskiej i w 1555 r. uzyskał stopień bakałarza na Wydziale Filozoficznym. Później przeniósł się do Lwowa, gdzie w 1564 r. przyjął świecenia kapłańskie, a kilka lat później – w 1569 r. podczas podróży do Włoch – wstąpił do zakonu jezuitów w Rzymie. Po powrocie do kraju zajął się m.in. zakładaniem kolegiów jezuickich, najpierw w Polsce, później także na Litwie i Białorusi. Podejmował ponadto liczne inicjatywy charytatywne.
W latach 1579-1584 pełnił funkcję pierwszego rektora Akademii Wileńskiej. Później powrócił do Polski, by w 1588 r. objąć stanowisko nadwornego kaznodziei, które piastował przez 24 lata.
Zmarł w 1612 r. w Krakowie, pochowano go w Kościele św. Piotra i Pawła.
Poglądy Piotra Skargi
Skarga był zwolennikiem silnej władzy królewskiej, choć nigdy nie popierał absolutyzmu. Uważał jednak, że zbyt duża wolność szlachty i szerokie kompetencje Sejmu prowadzą do osłabienia państwa. Jednocześnie sprzeciwiał się przyjęciu przez Zygmunta III Wazę korony szwedzkiej.
W swych wystąpieniach i pismach często piętnował wady polskiej szlachty, zarzucając jej pieniactwo, prywatę, samowolę i uleganie reformacji.
Reformacja to kolejny bardzo ważny punkt wystąpień Skargi. Jako katolicki ksiądz i jezuita sprzeciwiał się jej ze wszystkich sił. Był zagorzałym przeciwnikiem polskiej tolerancji religijnej, choć nigdy otwarcie nie nawoływał do przemocy wobec różnowierców, których nazywał po prostu heretykami.
Ostro sprzeciwiał się liberalnej w swych założeniach konfederacji warszawskiej:
(…) Jako ta konfederacyja czyni, jest rzecz przeciw wszystkim prawom Boskim i ludzkim, przeciw dobremu Rzeczypospolitej, przeciw sprawiedliwości, przeciw dobrym obyczajom, przeciw samemu przyrodzonemu rozumowi (…).
Wbrew renesansowym tendencjom, ożywiał średniowieczny kult ascezy. Podkreślał znaczenie postów, pielgrzymek i celibatu.
Twórczość Piotra Skargi
Jego najbardziej znane dzieło to „Kazania sejmowe”, jednak za życia twórcy nie cieszyły się one popularnością i, jak wskazują badacze, nigdy nie zostały wygłoszone. Nie zostały też opublikowane jako samodzielne dzieło, a jedynie jako dodatek do innych pism i tym samym przeszły niemal niezauważone. Dopiero na przełomie XVII i XIX wieku zostały odkryte dla szerokiej publiczności.
W kontekście rozbiorów kraju odczytywano je jako dzieło prorocze i natchnione. Jawi się w nich Skarga jako sprawny orator. Z łatwością przywołuje odpowiednie przykłady z Biblii czy historii. Jego kazania mają charakter profetyczny, wieszczą upadek Rzeczpospolitej, jeśli naród nie uleczy się z trawiących go chorób.
Oprócz sejmowych, Skarga napisał wiele innych kazań na rożne okazje, m.in.: „Kazania o siedmi sakramentach”, „Kazania przygodne”.
Dla szesnastowiecznych odbiorców o wiele większe znacznie miały „Żywoty świętych”, dziś już zapomniane.
Pisarskim debiutem Skargi była wydana w Wilnie rozprawa „O jedności Kościoła Bożego pod jednym pasterzem i o greckim od tej jedności odstąpieniu”.