Pisarz urodził się w 1527 roku w Oświęcimiu w rodzinie mieszczańskiej. Tam też rozpoczął naukę i dał się poznać jako zdolny młodzieniec. Za sprawą wuja, Stanisława Gąsiorka (kleryka kaplicy królewskiej na Wawelu), w 1538 r. przeniósł się do Krakowa. Wuj był człowiekiem wykształconym, poetą i kompozytorem, a także dworzaninem Zygmunta Starego. Dzięki niemu młody Łukasz mógł podjąć studia i rozpocząć dworską karierę.
W Krakowie uczył się języków klasycznych, prawdopodobnie zapoznał się też z kulturą włoską. Najpierw został dworzaninem biskupa krakowskiego, Samuela Maciejowskiego (uwiecznionego w „Dworzaninie polskim”), mecenasa nauki i literatury. Pełnił wówczas rolę pisarza kancelaryjnego. Później, po śmierci Maciejowskiego w 1550, dwór w Prądniku przejął biskup Andrzej Zebrzydowski, Górnicki spędził tam kolejne dwa lata. Następnie – w 1552 r. – został przyjęty do kancelarii królewskiej. Już jako królewski kanclerz odbył podróże do Gdańska, Królewca, na Litwę i do Wiednia (jako członek poselstwa proszącego w imieniu króla o rękę Katarzyny Habsburżanki).
Rezydując na dworze królewskim, Górnicki przyjął niższe świecenia kapłańskie i z tego tytułu otrzymał kilka beneficjów. Po śmierci wuja zgodnie z testamentem dostał probostwo w Wieliczce. Podobnie jak na przykład Jan Kochanowski nie pełnił posługi kapłańskiej, jednak probostwa (później także w Kętach) zapewniały mu utrzymanie. Dobra sytuacja materialna pozwoliła Górnickiemu na dwuletni pobyt we Włoszech. Zamieszkał wówczas w Padwie i podjął studia prawnicze.
Po powrocie w 1559 r. został mianowany sekretarzem tajnej kancelarii królewskiej, a później także bibliotekarzem króla Zygmunta Augusta. W tym czasie na prośbę króla podjął się przekładu dzieła włoskiego humanisty Baltazara Castiglione pt.: „Il Cortegiano”. Siedem lat poświęcił Górnicki tej pracy, nie tyle dokonując tłumaczenia co adaptacji treści do polskich realiów. W 1566 roku dzieło ukazało się drukiem.
W 1561 roku Górnicki otrzymał od Zygmunta Augusta tytuł szlachecki, od tej chwili mógł pełnoprawnie posługiwać się herbem Ogończyk. Pisarz cieszył się dużą przychylnością władcy, który oprócz nobilitacji ofiarował starostwo tykocińskie (1571). Tam też Górnicki osiadł i poświęcił pracy pisarskiej. W tym czasie pracował m.in. nad przekładem dzieł sofisty Gorgiasza. W Tykocinie pojął za żonę Barbarę Broniewską, o 30 lat młodszą od siebie córkę starosty medyckiego, z którą miał ośmioro dzieci.
Jako starosta nie cieszył się dobrą opinią ani wśród okolicznej szlachty, ani poddanych chłopów. Pozostały ślady licznych procesów w sprawach granicznych i majątkowych. W 1578 r. doszło do tego, że podlaska szlachta postanowiła „bronić się przed nim jak przed wrogiem ojczyzny”. Ponadto Górnicki uciskał chłopów pańszczyźnianych, wymagając od nich wysokich danin i pracy ponad siły. Mimo złej sławy wśród poddanych i sąsiadów, cieszył się on względami króla – tak Zygmunta Augusta, jak i jego następcy, Stefana Batorego.
Urząd starosty pełnił Górnicki do roku 1594, kiedy postanowił wycofać się w zacisze swojego domu w Lipnikach. Tam tez powstały ostanie jego dzieła, odnoszące się ówczesnej sytuacji kraju: „Rozmowa Polaka z Włochem o wolnościach i prawach polskich” i „Droga do zupełnej wolności” oraz kronika jego czasów „Dzieje w Koronie polskiej […] od roku 1538 aż do roku 1572”.
Górnicki zmarł w 1603 roku w Lipnikach i został pochowany przy tamtejszym kościele bernardynów.
Twórczość Łukasza Górnickiego
Łukasz Górnicki należał do grona najwybitniejszych polskich twórców renesansowych. Zasłynął przede wszystkim jako prozaik, choć jest też autorem kilku wierszy i cennych przekładów.
Ten wykształcony humanista, znawca kultury włoskiej był przedstawicielem nurtu klasycznego. Bardzo dbał o staranną polszczyznę, posługiwał się językiem wykwintnym, literackim, bez wtrąceń potocznych i obcych.
Najważniejsze dzieła Łukasza Górnickiego:
„Dworzanin polski” – przykład literatury parenetycznej. Autor w formie dialogu odmalował portret idealnego dworzanina, przy okazji oddał też hołd swojemu mecenasowi, biskupowi Maciejowskiemu;
„Żal po zgonie żony Barbary” – przykład poetyckiej twórczości Górnickiego;
„Rozmowa Polaka z Włochem o wolnościach i prawach polskich” – utwór o charakterze politycznym, powstały po śmierci Stefana Batorego. Górnicki krytykuje tu „słotą wolność szlachecką” i osłabienie władzy króla;
„Droga do zupełnej wolności” – traktat polityczny, będący propozycją zmian ustrojowych w znacznym stopniu wzorowanych na Rzeczypospolitej Weneckiej;
„Dzieje w Koronie polskiej […] od roku 1538 aż do roku 1572” – naocznego świadka relacja z życia na dworze Zygmunta Augusta.
Najważniejsze przekłady autorstwa Łukasza Górnickiego:
„Troas” – tragedia Seneki
„Rzecz o dobrodziejstwach” – traktat Seneki
