Literatura renesansu w Polsce - cechy, nurty, twórcy

W polskiej literaturze renesansowej wyodrębnić można trzy okresy: wczesny, dojrzały i schyłkowy. W każdym z nich rozwijały się i poezja, i proza zarówno w oficjalnym dworskim nurcie, jak i w nurcie popularnym mieszczańsko-ludowym.

Wczesny renesans w Polsce (poł. XV w. – lata 40. XVI w.)

Poezja łacińska

Podobnie jak w innych krajach Europy, w pierwszej fazie rozwoju renesansu poezja powstawała głównie w języku łacińskim, hołdowano jednak łacinie antycznej, a nie średniowiecznej kościelnej.

Pierwsze utwory renesansowe tworzyli w Polsce cudzoziemcy, tacy jak Kallimach („Żywot i obyczaje Grzegorza z Sanoka”) czy Konrad Celtis. Do najwybitniejszych twórców poezji łacińskiej należy rodzimy poeta Klemens Janicki, autor elegii „O sobie samym do potomności”, w której zawarł autobiografię. Zapowiada ona i jednocześnie stanowi początek nowego, charakterystycznego dla epoki propagującej humanizm, nurtu osobistego. W poezji Janickiego mimo smutnego nastroju, wiele jest także zachwytu nad pięknem świata i przyrody.

Ponadto po łacinie tworzyli: Paweł z Krosna, Andrzej Krzycki i – piszący także po polsku – Mikołaj Hussowczyk, Jan z Wiślicy, Jan Dantyszek („Nagrobek sobie samemu”).

Poezja w języku polskim

Jednym z pionierów myśli humanistycznej na polskim gruncie był poeta Biernat z Lublina. Renesansowymi ideami „zaraził” się prawdopodobnie od Kallimacha, z którym znał się osobiście. Jest autorem m.in. takich dzieł jak: „Raj duszny”, „Dialog Palinura z Charonem” oraz najbardziej znanego „Żywotu Ezopa Fryga, mędrca obyczajnego  i z przypowieściami jego”.

Literatura mieszczańsko-ludowa

Literatura mieszczańsko-ludowa stanowi kontynuację średniowiecznej tradycji ustnej. Jako że jest to twórczość skierowana do niższych warstw społecznych, od początku powstawała w języku polskim. Do tego nurtu zalicza się przekład Jana z Koszyczek dialogu „Rozmowy jakie miał Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprosnym” oraz „Poncjana, czyli historia o siedmiu mędrcach”.

Na potrzeby licznych i niewykształconych odbiorców powstawało wiele przekładów i parafraz znanych antycznych i mitologicznych historii, np.: „Historia Trojańska”, „Historia o Aleksandrze Wielkim”, „Historia o Magielonie” czy „Historia o Meluzynie”. Do tego nurtu zalicza się także niektóre utwory Biernata z Lublina („Żywot Ezopowy”).

Publicystyka

Znanym publicystą tego okresu był Jan Ostroróg, doradca Kazimierza Jagiellończyka. W swoim dziele pt.: „Memoriał o uporządkowaniu Rzeczpospolitej na sejm walny Królestwa” postulował m.in. ograniczenie wpływów politycznych duchownych, reformę systemu prawnego, a także ochronę ojczystego języka i zapewnienie mu warunków do rozwoju.

Dojrzały renesans w Polsce (lata 40. XVI w. – lata 80. XVI w.)

W 1543 roku ukazało się dzieło Mikołaja Kopernika „O obrotach sfer niebieskich”, w tym samym roku zmarł także autor teorii heliocentrycznej oraz wybitny poeta Klemens Janicki. Datę tę uznaje się za przełomową dla polskiego renesansu, obwieszczającą jego rozkwit. W fazie tej tworzą najwięksi polscy pisarze i poeci, tacy jak: Jan Kochanowski, Mikołaj Rej, Łukasz Górnicki czy Andrzej Frycz Modrzewski. Nazywana jest ona z tego powodu „złotym wiekiem”.

Ważnym dziełem tego okresu jest przekład „Żywotów filozofów” Marcina Bielskiego – dzieło bardzo popularne i wielokrotnie wznawiane. Bielski autor napisał także: „Kronikę wszystkiego świata”, „Kronikę polską” , „Komedyję Justyna i Konstancyjej”, „Rozmowę nowych proroków dwu baranów o jednej głowie”.

Poczesne miejsce zajmuje twórczość Mikołaja Reja, który zasłynął jako propagator i piewca ojczystego języka w literaturze. Jest on autorem „Krótkiej rozprawy

Polecamy również:

  • Michel de Montaigne – biografia, twórczość

    Francuski pisarz i filozof urodzony 28 lutego 1533 roku. Był nie tylko myślicielem, ale brał również udział w życiu politycznym i społecznym – w latach 1557-1570 był radcą parlamentu w Bordeaux, a w latach 80. sprawował tam urząd burmistrza Więcej »

  • François Rabelais – biografia, książki

    Był francuskim pisarzem zajmującym się satyrą, ale również lekarzem i duchownym. Był wszechstronnie uzdolnionym i wykształconym humanistą. W historii zasłynął jako autor jednej publikacji: Gargantua i Pantarguel. Więcej »

  • Światopogląd i filozofia renesansu - przedstawiciele i charakterystyka

    Renesansowy światopogląd kształtował się pod wpływem antycznych idei. Fascynacja starożytną filozofią, sztuką, literaturą zmieniała oblicze Europy. Jako sprzeciw wobec średniowiecznego uniwersalizmu wyrasta renesansowy indywidualizm. Katolicka i łacińskojęzyczna Europa zaczyna się wewnętrznie różnicować.... Więcej »

  • Reformacja - najważniejsze informacje

    Za oficjalny początek reformacji przyjmuje się wystąpienie Marcina Lutra, w którym przedstawił 95 tez przeciwko nadużyciom w Kościele katolickim. Jednak chęci i dążenia do odnowienia chrześcijaństwa pojawiały się już wcześniej. Podobne cele stawiał sobie Jan Hus w XV wieku. Więcej »

  • Kultura renesansu - charakterystyka (rozwój szkolnictwa w renesansie, języki narodowe)

    Kultura renesansu kształtowała się pod wpływem antycznych wzorców. Rzesze humanistów studiowały starożytne teksty: Cycerona, Wergiliusza, Arystotelesa, Platona. Filozofia i literatura formowały nowy światopogląd. Sztuka antyczna stała dla człowieka renesansu nauczycielką piękna. Więcej »

Komentarze (0)
Wynik działania 5 + 4 =
  • Najnowsze
  • Losowe
Ostatnio komentowane
ja chce biografie
• 2023-12-03 17:07:01
znacie matlandię biorę od niej kursy matematyczne
• 2023-12-03 16:32:58
słabeeeeeeeeeeeeeee
• 2023-12-03 16:01:35
Dzień dobry, może warto żebyście przeczytali choć raz utwór Borgesa, który Pańs...
• 2023-12-03 13:10:12
ie fainid i nalepiei
• 2023-12-02 12:13:26